Gramm1, FGT ch. 2

The new edition is either unpublished or unavailable. The following is taken from an old edition (Skj where relevant):

Við þá hljóðstafi fimm, er áðr váru í látínustafrófi:
a, e, ı, o, u, þar hefi ek við gǫrva
þessa stafi fjóra, er hér eru ritnir nú: ǫ,
ę, ø, y. Ǫ hefir lykkju af ae, en
hringinn af oe, því at hann er af þeira hljóði
tveggja saman blandinn, kveðinn minnr opnum munni en a, en meirr
en o. Ę er ritinn með lykkju as, en
með ǫllum vexti es, sem hann er af þeim tveim samfeldr, minnr
opnum munni en a, en meirr en e. Ø,
hann er af hljóði es ok os feldr saman, minnr opnum munni
kveðinn en [e] ok meirr en o, enda ritinn af
því með kvisti e[s] ok með osins hring. Y er
af rǫddu ıs ok us gǫrr at einni rǫddu,
kveðinn minnr opnum munni en ı ok meirr en u, ok skal
af því ina fyrri kvísl af hǫfuðstafs-ue … sem áðr er
þeim í stafrófi skipat.

Nú má verða at því, at nǫkkurr svari
svá: ‘Ek má fullvel lesa danska tungu, þó at látínustǫfum
réttum sé ritit. Má ek þó at líkindum ráða, hvé kveða skal, þó at eigi
sé allir stafir réttræðir í því, er ek les. Rœki ek eigi,
hvárt þú rítr [ǫ] þítt eða a, [e] eða ę,
y ok u.’ En ek svara svá: Eigi er þat rúnanna
kostr, þó at þú lesir vel eða ráðir vel at líkindum; þar sem
rúnar vísa óskyrt. Heldr er þat þínn kostr; enda er þá eigi ørvænt, at
þeygi lesa ek vel eða mínn maki, ef sá finnsk, eða ráða ek
vel at líkindum til hvers ins rétta fœra skal, ef fleiri
vega má fœra til rétts en einn veg, þat sem á einn veg er þó ritit, ok
eigi skýrt á kveðit, ok skal geta til, sem þú lézk þat vel
kunna. En þó at allir mætti nǫkkut rétt ór gøra, þá er þó
vís ván, at þeygi vili allir til eins fœra, ef máli skiptir allra
helzt í lǫgum. Enda tel ek þik þá eigi hafa vel svarat, er
þú lætr eigi þurfa í váru máli þessa níu raddarstafi:
a, ǫ, e, ę, ı, o, ø,
u, y, allra helzt ef ek klýf ór þessum níu sex
greinir ins fjórða tegar, þær er sítt mál gøri hverr, ef
gløggt eru skildar.

Nú mun ek þessa stafi átta, alls engi grein er enn
ı[s] gǫr, á meðal inna sǫmu tveggja samhljóða setja
sítt sinn hvern, en sýna ok dœmi gefa, hvé sitt mál gøri
hverr þeira við inna sǫmu stafa fullting, í inn sama stað
settr hverr sem annarr, ok á þann veg svá gefa dœmi of allan
þenna bœkling á meða[l] inna líkustu greina, þeira er á
stǫfunum verða gǫrvar: sar, sǫr; ser,
sęr; sor, sør; sur, syr.

Sar veitti maðr mér eitt, sǫr mǫrg veitta ek honum. […]
Sor goðinn sør ein sœrin. Sur eru augu
syr, slík duga betr en spryngi ýr.

En nú elr hverr þessa stafa níu annan staf undir sér, ef
hann verðr í nef kveðinn. Enda verðr sú grein svá skýr, at
hon má ok máli skipta, sem ek sýni hér nu eptir; ok set
[ek] punkt fyr ofan þá, er í nef eru kveðnir: har,
hȧr; rǫ, rǫ̇; þel, þėl; fęr,
fę̇r; ısa, ı̇ sa; orar, ȯrar;
øra, ø̇ra; þu at, þu̇at;
syna, sẏna.

Har vex á kykvendum, en hȧr er fiskr. Rǫ er eitt
tré ór seglviðum, en rǫ̇ er hyrning húss. þel
er á hnefa bundnum eða hlutr feldar, en þėl er smíðartól.
Annat er þat, er sauðrinn heitir fęr, en annat þat,
er han fę̇r lambs. İ sa skýja deild, þá er vér
komum í ısa. Orar eru órøkþir ȯrar. Spakt
skyldi it ellzta barn, því at it ellra má øra it
ø̇ra. þar vart þu at, er fjaðrklæðit þu̇at. Þriggja
syna austr mun ek þér sẏna. Nú verðr þetta
allt saman raddarstafanna: a, ȧ; ǫ, ǫ̇;
e, ė; ę, ę̇; ı, ı̇; o,
ȯ; ø, ø̇; u, u̇; y,
ẏ.

En þó at ek rit eigi fleiri raddarstafi en raddirnar fundusk í váru
máli, átján gǫrvar ór fimm látínurǫddum, þá er þó gott at
[v]ita þat, at er grein enn á raddarstǫfum bæði þeim, er
áðr váru í stafrófi, ok þeim ǫðrum, er nú eru í gǫrvir, grein
sú er máli skiptir, hvárt stafr er langr eða skammr, sem
grikkir ríta í ǫðru líkneski langan staf, en í ǫðru
skamman. Svá ríta þeir e skamman: ε, en svá langan
sem sjá stafr er: η; þann veg o
skamman: [ο], en þann veg langan: ω. þá grein vil ek enn
sýna, því at hon skiptir máli ok, jafnt sem inar fyrri, ok merkja ina
lǫngu með stryki frá inum skǫmmum: far, fár;
rȧmr, rámr; ǫl, ǫ́l; uǫ̇n, uǫ́n;
seþo, séþo; frȧmėr, frȧ mér;
uęr, uę́r; uę̇nesc, uę́nesc; uıl,
uíl; minna, mínna; goþ, góþ;
mȯna, móna; Goþrøþe, góþ rǿþe;
mø̇nde, mǿnde; dura, dúra; ru̇nar,
rúnar; flytr, flýtr; brẏnna,
brýnna.

Far heitir skip, en fár nǫkkurs konar nauð. Rȧmr
er sterkr maðr, en rámr inn hási. Ǫl heitir
drykkr, en ǫ́l er band. Tungan er málinu uǫ́n,
en at tǫnnunum er bitsins uǫ́n. Seþo, hvé vel þeir
séþo er fyr saumfǫrinni réðu. Mjǫk eru þeir menn
frȧmėr, er eigi skammask at taka mína konu frȧ mér. Svá
er mǫrg við uęr sínn uę́r, at varla of sér hon
af honum nær. Uę̇nesc eigi góðr maðr því, þó at vándr
maðr uę́nesc góðum konum. Dul vættir ok uıl, at lina muni
erfiði ok uíl. Huglan mann vil ek minna
hugþrá ørenda mínna. Sú kona gǫfgar goþ, er
sjálf er góþ. Mȯna mín móna, kveðr barnit, við mik
gøra verst hjóna. Vel líkuðu Goþrøþe góþ
rǿþe, þat eru góðar árar, sem skáld kvað:

Rétt kann rǿþe slíta

ræsis herr ór verri.

Leka mø̇nde húsit, ef eigi mǿnde smiðrinn. Ef gestrinn
kveðr dura, þá skyldi eigi bóndinn dúra.
Ru̇nar heita geltir, en rúnar málstafir. Se þú hvé
flotinn flýtr, er sækarlinn flytr. Stýrimaðr
þarf byrinn brýnna, en sá er nautunum skal
brẏnna.

Nú ef nǫkkur þessa greina sex ins fjórða tegar má svá niðr falla, at
aldri[gi] þurfi í váru máli, þá skjótumsk ek yfir, sem vís
ván er; eða svá, ef fleiri finnask í mannsins rǫddu.

En þat er gott at vita, sem fyrr var getit, er svá kveðr at hverjum
raddarstaf í hverju máli, sem hann heitir í stafrófi, nema
þá er hann hafnar sínu eðli, ok hann má heldr þá
samhljóðandi heita en raddarstafr.

Þat verðr þá er hann er stafaðr við annan raddarstaf,
sem hér eru nǫkkur dœmi nú: austr, earn,
eır, eór, eyrer, uín. Nú er eigi ørvænt, at
svá svari nǫkkurr maðr: ‘þar er orð, at þú rítr þar
[e], er flestir menn ríta ı, þá er hann verðr
fyr samhljóðanda settr, sem nú er skamt frá því, er þú
reitt earn, þar sem ek munda ıarn ríta, eða
svá í mǫrgum stǫðum ǫðrum.’ þá svara ek svá: þú hefir þar rétt fundit,
ok þó eigi alls getit þess, er þér má ek kynliga þykkja
ritit hafa, ok þó hafa ek fyr ǫnnkost svá ritit í flestum
stǫðum. Ef ek gerða annat mál, sem þar væri full þǫrf ok œrin efni til,
er kœnska væri, of þat, til hverra stafa hver orð hafa
eðli, eða á hverja lund hverja stafi skyldi saman stafa, þá
væri sú bók ǫnnur ǫll ok miklu meiri, ok má ek af því eigi þat mál
nú mæla innan í þessu. En þó mun ek nǫkkurum orðum svara um
þetta it eina orð, er þú skoraðir helzt í.

Fyr því at þat hljóð, er samhljóðandinn hefir, eða sá raddarstafr,
er í hans stað er settr ok stafaðr við
annan raddarstaf, er eigi auðskilit, því at lítit verðr ok við
blandit nær eða gróit við raddarstaf þann, er viðr er
stafat, þá er þess leitanda, hvar svá finnim vér kveðit it
sama orð, at sá raddarstafr sé frá ǫðrum raddarstaf skilinn, ok gøri
sína samstǫfun hvarr, er optast er viðr stafaðr, svá at eina
samstǫfun gøra báðir.

Skáld eru hǫfundar allrar rýnni eða málsgreinar, sem
smiðir [smíðar] eða lǫgmenn laga. En þessa lund kvað einn
þeira eða þessu líkt:

Hǫfðu hart of krafðir

hildr óx við þat skildir

gang, enn gamlir sprungu

gunnþings earnhringar.

Nú þó at kveðandin skyldi hann til at slíta eina samstǫfu
í sundr ok gøra tvær ór, til þess at kveðandi haldisk í hætti, þá rak
hann þó engi nauðr til þess at skipta stǫfunum ok hafa
e fyr ı, ef heldr ætti ı at vera en e, þó
at mér lítisk eigi at því. En ef nǫkkurr verðr svá einmáll
eða hjámáll, at hann mælir á mót svá mǫrgum mǫnnum
skynsǫmum, sem bæði létusk sjálfir kveða þetta orð, áðr ek reit þat, ok
svá heyra aðra menn kveða, sem nú er ritit, ok þú lætr
ı skulu kveða, en eigi e, þó at þat orð sé í tvær
samstǫfur deilt, þá vil ek hafa ástráð Cátónis, þat er hann
réð syni sínum í versum:

Contra verbosos noli contendere verbis;

sermo datur cunctis, animi sapientia paucis.

þat er svá at skilja: hirð eigi þú at þræta við
málrófsmenn; málróf er gefit mǫrgum, en spekin fám. Nu lýk ek hér umrœðu
raddarstafanna, en ek leita viðr, ef guð lofar, at rœða
nǫkkut um samhljóðendr.