Gramm1, FGT ch. 3

The new edition is either unpublished or unavailable. The following is taken from an old edition (Skj where relevant):

Í nafni samhljóðanda hvers sem eins er nǫkkurr
raddarstafr, því at hvárki nefnir þau nǫfn né ǫnnur engi,
ef þeir njóta eigi raddarstafa, sem fyrr var sagt. Nú þó at þat hljóð
eða atkvæði, er samhljóðendr hafa, megi varla eitt saman at
kveða, enda sé þó nauðr at skilja, hvat þeir stoða í
málinu. Enda stoði engi þeira þat allt í málinu, sem nafn hans er til,
sem raddarstafirnir gøra, þá mun ek svá haga nafni hvers
þeira, er áðr hafði eigi svá nafn til, at þá skal af
nafninu skilja hvat hann stoðar í málinu, þó at áðr skili eigi. Skal þat
atkvæði hvers þeira í hverju máli vera, sem þá lifir
nafnsins eptir, er ór er tekinn raddarstafr ór nafninu.

B, [c], d, g, h, p,
t, þeir stafir hafa af því mundang mikit eins stafs atkvæði, at
aldri má tvá samhljóðendr ins sama hlutar setja í einni
samstǫfun fyr raddarstafinn.

F, l, m, n, r,
s, þeir stafir megu hafa tveggja samhljóðanda atkvæði hverr einn,
ef svá mjǫk vil at kveða, svá sem hverr þeira, er eptir
raddarstafinn verðr settr, sem þar berr vitni, er vér
nefnum þá með svá miklu atkvæði, sem mundim vér, ef svá
skyldi ríta nǫfn þeira: eff, ell, emm,
enn, err, ess. Má ok minka atkvæði
þeira, þó at þeir standi eptir raddarstaf í samstǫfun, ok sé svá
nefnd[i]r, sem þessa kostar væri ritin nǫfn þeira:
ef, el, em, en, er, es, sem ek
læt þá svá heita alla ok aldri hafa meirr en eins stafs
atkvæði hvern, hvárt sem þeir standa fyr raddarstaf í samstǫfun
eða eptir, nema þar er ek rít samhljóðanda, hverngi er ek
rít, með vexti hǫfuðstafsins, enda ^88
1standi hann eptir raddarstafinn í samstǫfun. Þá læt ek þann einn
jarteina jafnmikit, sem þar væri tveir eins konar ok ins
sama konar ritnir, til þess at rit verði minna ok skjótara ok bókfell
drjúgara.

Nú þar er þeir stafir eru, er raddarstaf hefir eptra í nafninu, sem
eru: b, c, d, g, p, t,
ok af því of eykr eigi atkvæði nafns hvers þeira, þá skipti
ek þar hǫfuðstafsins nafni, ok set ek þá raddarstaf fyrr,
til þess at aukask megi atkvæði þeira svá í nafninu, sem annars staðar
skulu þeir í málinu jarteina. Skal nú hverr samhljóðandi
jafnmikit sítt atkvæði leggja til lags við raddarstaf þann, er í nafni hans er, sem hann skal
hafa við hverngi annarra, er han verðr [við] stafaðr í hverju
máli.

En fyr því nú, at sumir samhljóðendr hafa sín líkneski ok nafn ok
jartein, en sumir hafa hǫfuðstafs líkneski ok nafn ok
jartein, en sumir hafa hǫfuðstafs líkneski ok skip[t]
stǫfum sumra í nafni ok aukit atkvæði bæði nafns ok
jarteinar, en sumir halda líkneski sínu, ok er þó minkat
atkvæði nafns þeira, ok jartein sú, er þeir skulu hafa í málinu, skal
þeiri lík, er í nafninu verð[r], þá skal nú sýna leita bæði
líkneski þeira ok svá nǫfn fyr ofan ritin, at yfir þat megi
nú allt saman líta, er áðr var sundrlauslega umrœtt:

Sá stafr, er hér er ritinn c, er látínumenn flestir kalla
ce ok hafa fyr tvá stafi: fyr t ok s,
þá er þeir stafa hann við e eða ı, þó at þeir
stafi hann við a eða o eða u sem k, sem svá
stafa skotar þann staf við alla raddarstafi í látínu ok
kalla che, hann læt ek ok che heita í váru stafrófi, ok
stafa ek svá við alla raddarstafi sem k eða
q, en þá tek ek úr stafrófi báða, ok læt þenna einn, c,
fyrir hvárn hinna ok svá fyr sjálfan sik, alls þeir hǫfðu
áðr allir eitt hljóð í [flestum] stǫðum eða jartein. En fyr
því at c hefir inn sama vǫxt, hvárt sem hann er hǫfuðstafr ritinn
eða eigi, allra helzt er ek rít[ka] þá hǫfuðstafi stœrri en
aðra í riti, er eigi standa í vers upphafi, ok skulu tvá stafi jarteina,
ok þá rít ek fyr hans hǫfuðstaf þenna staf:
K, fyr því at þá hefr hann sínn vǫxt, þó at nǫkkut
lægisk við. Er ok eigi allfjartekit til þess vaxtar honum,
alls sá stafr stendr í griksku ok heitir kappa ok
jarteinir xx í tǫlu þar. En hér skall hann í máli váru standa fyr
cc, sem aðrir inir smæri hǫfuðstafir jarteina tvá
stafi í máli. Má hann ok í tǫlu várri jarteina cc tírœð, sem ce tvau í
látínu. Áðr hann væri fyr tvá stafi settr ok hann hét
che, þá hafði hann eftra e en c í nafni sínu, en nú
skipti hann ok hafi e fyrst í nafninu ok heiti
ecc, enda siti um svá gǫrt.

Þat n, er stendr fyr g hit næsta í einni
samstǫfu, þat er minnr í nef kveðit en meirr í kverkr en ǫnnur n,
af því at þat tekr viðbland nǫkkut af g. Nú gøri ek
þeim af því vinveittar samfarar sínar, ok gøri ek einn staf af
báðum, þann er ek kalla eng, ok rít ek á þessa lund:
g. Hann læt ek jarteina einn sem hina tvá, svá at allt sé
eitt, hvárt þú rítr hrıngr eða hrıgr, nema þat er rit
minna, er stafir eru færi.

Hvárki hefi ek brugðit vexti né nafni
á h, því at hann má hvárki vaxa né þverra, né á engi veg skapask
í sínu atkvæði.

X, ẏ, z, &, [˜], þeira stafa
má þarnask, ef vill, í váru máli, því at engi er einka
jartein þeira, alls þeir eru fyr þá eina stafi hafðir, er
áðr eru í stafrófi, sumir fyr tvá, sem x ok z,
& eða ˜, er fyr fleiri verðr stundum, en
sumir fyr einn sem ẏ eða stundum ˜.

X, hann er samsettr í látínu af c ok
s. Hann vil ek hafa svá samsettan í váru máli ok ekki sinn láta
hann hǫfuðstaf vera, því at hann verðr aldrigi fyr c
tvau né s tvau ok eigi í upphafi vers né orðs né samstǫfunnar.

Y, hann er grikkskr stafr ok heitir þar uı,
en látínumenn hafa hann fyr ı, ok í grikkskum orðum at eins þó,
ef skynsamliga er ritit. Ok þarf hann af því eigi hér í vára
tungu, nema maðr vili setja hann fyr u, þá er hann
verðr stafaðr við annan raddarstaf ok hafðr fyr
samhljóðanda, er þó láta ek af nú at ríta hann, því at ek
sékka u þess meiri þǫrf fulltings en ǫðrum raddarstǫfum, þá er
þeir verða fyr samhljóðendr settir.

Z, hann er samsettr af deleth, ebreskum staf svá
ritnum: ד, ok settr er fyr d, ok af þeim ǫðrum, er
heitir sade, ok er svá ritinn: צ, ok er fyr es í látínu
settr. Alls hann sjálfr er ebreskr stafr, er þó sé hann í
látínustafrófi ok hafðr, því at ebresk orð vaða opt í látínunni. Honum
vísa ek heldr ór váru máli ok stafrófi, því at þó verða fyr
nauðsynja sakir fleiri stafir í þar, en elligar vilda ek
hafa. Vil ek heldr ríta, þeim inum fám sinnum er þarf, d ok
s, alls hann er ofvalt í váru máli af d
samsettr ok s, en ekki sinn af [þ] ok s.

& er heldr samstǫfun en staf[r], ok eru
stafaðir saman e ok t í látínu, en e ok þ í
váru máli, ef hafa skyldi. En ek hefi hann sem sízt í váru
máli ok stafrófi, því at aldrigi verðr sú samstǫfun svá í váru máli ein
saman, at eigi standi í þeiri inni sǫmu samstǫfun nǫkkurr
samhljóðandi fyr e-it.

Títull hefir enn ekki eðli til
stafs, en hann er þó til skyndingar rits ok minkunar settr fyr ýmsa
stafi aðra, stundum fyr einn, en stundum fyr fleiri. Set ek
hann optast fyr m eða stundum fyr n eða fyr
er samstǫfun, þann er [svá] er vaxinn: ˜. Kanka ek til
þess meiri ráð en lítil: bindi hverr með títli, sem
tilfyndiligt ok auðskilligt þykkir. Títull hefir þó nǫkkura jartein til
nafns þess, er hann á, þó at hann megi eigi svá merkja af
nafni sem aðra stafi. Títan heitir sól, en þaðan af
er minkat þat nafn, er títúlus er á látínu. Títull, kveðum vér,
þat er sem lítil sól sé, því at svá sem sól lýsir, þar er
áðr var myrkt, þá lýsir svá títull bók, ef fyrir er ritinn, eða orð, ef
yfir er settr.

Staf þann, er flestir menn kalla þorn, þann kalla
ek af því heldr the, at þá er þat atkvæði hans í
hverju máli, sem eptir lifir nafnsins, er ór er tekinn raddarstafr ór
nafni hans, sem alla hefi ek samhljóðendr samða í þat mark
nú, sem ek reit snemma í þeira umrœðu. Skal þ standa fyrri
í stafrófi en titull, þó at ek hafa síðarr umrœðu um hann,
því at hann er síðarst í fundinn. En af því fyrr um títul,
at hann var áðr í stafrófi, ok ek lét hann þeim fylgja í umrœðu, er
honum líkir þarnask sina jartein. Hǫfuðstaf thesins rít ek
hvergi nema í vers upphafi, því at hans ^90
1atkvæði má eigi œxla, þó at hann standi eptir raddarstaf í
samstǫfun.

Nú þó at ek hafa mjǫk skyndiliga mælt um hǫfuðstafanna
rit, þeira er fyr tvá skal einn vera, þá kalla ek eigi rangt
né illa ritit, þó at hinir tveir sé þar heldr ritnir, er hvárgi er
hǫfuðstafr, er þó vilja ek heldr einn staf ríta, þar sem
bæði stoðar jafnmikit einn ok [tveir], til þess, sem ek
sagða, at rit verði minna ok skjótara ok bókfell drjúgara.

En þat veit ek eigi, hvat þá skal at hafa, ef svá illa
verðr, at enn høggsk nǫkkurr í ok mælir svá: ‘þar sem þú rítr
hǫfuðstaf einn’ kveðr hann, ef hann ræðr þat, ‘eða
samhljóðendr tvá eins konar samfelda í einni ok inni sǫmu
samstǫfu, segir þú, þar vil ek hvárki ríta samhljóðendr tvá né
hǫfuðstaf einn, til þess at auka atkvæðit, né enn heldr
þann, sem eigi sé hǫfuðstafr, til þess at minka. Heldr rít
ek einn ins sama konar jafnan, ok eigi hǫfuðstaf nema í
upphafi orðs ok vers, ok kveð [ek] svá mjǫk eða lítt at hverjum, sem ek
ræð síðan, eða eigi rœki ek, at ek kveða jafnmjǫk at
ǫllum.’

Hvat þá skal at hafa, kvað ek – hvat þá nema sýna
honum svá skýr dœmi þeira greina, er hann skilr engvar áðr vera, at þá
þykkisk hann of seinn verða til at mæla sjálfr á mót sér ok
verða fyrri at bragði [en] þeir, er ella m[y]nd[i] fífla
hann ok kalla, sem væri spakara, ef þegði. Nú eru hér þau dœmi, er
bráðafangs fundusk þeir, en síðan nǫkkuru ljósligar til
máls fœrð ok skilningar: ú bé, uBe;
secr, seKr; hǫ́ dó,
hǫDo; áfarar, aFarar;
þagat, þaGat; ǫl,
ǫL; frame, fraMe;
uına, uıNa; crapa,
craPa; huer, hueR;
fús, fúS; sceót,
sceóT.

Ú bé þat eru tvau nǫfn tveggja bókstafa, en
uBe þat er eins manns eitt nafn. Secr er
skógarmaðr, en seKr er ílát. Hǫ́
dó, þá er Hǫlgatroll dó, en heyrði til
hǫDo, þá er þórr bar hverinn. … Betra er hverjum
fyrr þagat, en annarr hafi
þaGat. Eigi eru ǫl ǫL
at einu. Meiri þykkir stýrimannsins frame, en þess
er þiljurnar byggvir fraMe. Sá er mestr guðs
uına, er mest vill til uıNa.
Vaða opt til kirkju crapa, þó at þar fái leið
craPa. Huer kona ok [hueR]
karlmaðr skyldu þess fús, sem guð er
fúS. Þá munu þau till góðra verka sceót ok
hafa guðs hylli sceóT.

Nú um þann mann, er ríta vill eða nema at váru máli ritit,
annat tveggja helgar þýðingar eða lǫg eð[a] áttvísi eða svá
hverigi er maðr vill skynsamliga nytsemi á bók nema eð[a]
kenna, enda sé hann svá litillátr í fróðleiksástinni, at hann vili
nema lítla skynsemi heldr en engva, þá er á meðal verðr
innar meiri, þá lesi hann þetta kápítúlum vandliga, ok
bœti, sem í mǫrgum stǫðum mun þurfa, ok meti viðleitni mína
en várkynni ókœnsku, hafi stafróf þetta, er hér er áðr
ritit, unz hann fær þat, er honum líkar betr:

a ȧ   ǫ ǫ̇   e ė   ę ę̇   ı ı̇   o ȯ   ø ø̇
  u u̇   y ẏ   b B   c
K   d D  
f
F   g G   g   h   l
L   m M   n
N   p P   r R
  s S   t T   x   þ
  ˜