Gautr ch. 9

The new edition is either unpublished or unavailable. The following is taken from an old edition (Skj where relevant):

Nú er frá því at segja, at Neri jarl hafði ríkisstjórn á Upplöndum, sem fyrr er sagt, ok er hann fréttir dráp Víkars konungs, föður síns, hefir hann stefnu við Harald konung, bróður sinn, ok er þeir finnast, tala þeir um arfskipti sín í milli. Kemr þat ásamt með þeim, með því at Haraldr var ellri þeira bræðra, at hann skal taka ríki þau öll undir sik, er Víkarr konungr hafði fyrir ráðit, ok vera þar konungr yfir, en Neri jarl skal hafa Upplönd sem áðr ok Þelamörk, þat ríki, sem áðr hafði stýrt Haraldr konungr, bróðir hans, ok skildust þeir bræðr með góðu samþykki. Neri jarl var svá vitr, at eigi fekkst hans maki. Varð þat allt at ráði, er hann lagði til, um hvat sem þeir áttu at vera. Aldri vildi hann gjafir þiggja, því at hann var svá sínkr, a hann tímdi engu at launa.

Þess er getit við, er áðr var frá sagt, at Rennir bóndi gekk einn dag um eldaskála. Hann rasaði um leggi Refs, sonar síns, ok mælti til hans: "Mikil skömm er at slíkum syni, er þú vill þik til ills eins hafa. Nú skaltu verða á bruttu ok koma eigi oftar fyrir augu mér eða í augsýn, meðan þú ferr þessi fólsku fram."

Refr svarar: "Með því attu rekr mik frá þér, þá mun þat makligra, at fari sá gripr með mér, er þú átt bestan ok þér þykkir mest at láta."

Rennir mælti: "Engi gripr er sá í minni eign, at ek vilda eigi til þess gefa, át ek sæja þik aldri, því at þú ert athlægi ættar þinnar."

Eftir þat skildu þeir tal sitt. Ok eigi miklu síðar einn veðrdag góðan stendr Refr upp ok býst í brutt. Hann tekr ok uxann góða ok leiðir til strandar. Hann hrindr fram einu skipi ok ætlar á land. Ekki hirðir hann, þótt uxinn vökni nokkut. Síðan sest hann við árar, en bindr uxann við skipit ok rær svá til lands. Hann var í stuttum feldi ok í ökulbrókum, ok er hann kemr á land, leiðir hann uxann eftir sér, ferr fyrst austr eftir Jaðri ok svá sem leið liggr til Upplanda.

Eigi léttir hann fyrr sinni ferð en hann kemr til bæjar þess, er Neri jarl átti fyrir at ráða. Hirðmenn jarls sögðu honum, at þar var kominn Refr Rennisfífl ok leiðir eftir sér uxann góða. Jarl bað þá ekki gabba hann. Ok er Refr kom at hallardyrum þeim, sem jarl var vanr at sitja í, bað hann dyravörðu kalla á jarl til tals við sik.

Þeir svöruðu: "Eigi lætr þú dvöl á fólskunni, ok er jarl eigi því vanr at hlaupa til tals við þorpara."

Refr mælti: "Komi þér orðum mínum, en hann ráði svörum."

Síðan gengu þeir til móts við jarl ok sögðu, at Refr inn heimski beiddi hann út koma.

Jarl mælti: "Segi þér, at ek mun hitta Ref; eigi veit, hverju heilli hverrgi kemr."

Gekk jarl út, ok kvaddi Refr hann vel. Jarl mæltu: "Hví ertu hér kominn?"

Refr svaraði: "Faðir minn hefir mik brutt rekit, en hér er einn ux, er ek á, ok hann vil ek þér gefa."

Jarl svaraði: "Hefir þú eigi spurt, at ek þigg engar gjafir, því at ek vil engum manni launa?"

Refr svaraði: "Spurt hefi ek sínku þína, at engi þarf til fjár móti at ætla, þótt þér sé gefit, en þó vil ek, at þú þiggir þenna grip, ok má vera, at þú gerir mér gagn í orðum þínum, hverr sem peninga laun verða."

Jarl mælti: "Þiggja mun ek uxann við þessi þín ummæli, ok gakk þú inn ok ver hér fyrst í nótt."

Refr lét lausan uxann ok gekk inn. Jarl bað fá honum klæði, svá at skammlaust væri. Síðan þó Refr sér, ok var hann inn drengiligasti maðr. Hann sat þar um hríð. Öll höll jarls var búin með skjöldum, svá at hverr tók annan, þar sem þeir váru upp festir. Jarl tók einn skjöld, sá var allr lagðr með gull, þann gaf hann Refi. Ok er jarl gekk til dagdrykkju, horfði hann í hliðit, þar sem skjöldrinn hafði hangit. Hann kvað þá vísu:

"Skein inn skrautligi raunar,


skjöldr hekk áðr á tjöldum,


oss verðr oft af þessu


angr mest, er ek lít þangat;


skarð er-at skapligt orðit;


skjótt mun ek snauðr af auði,


er braut með gjöf gautar


grandlaust bera randir."

Jarl lét snúa hásæti sínu, svá fekk honum mikils, at skjöldrinn var í bruttu.

Ok er Refr fann þetta, gekk hann fyrir jarl ok hafði skjöldinn í hendi sér ok mælti: "Herra," segir hann, "ver kátr, því at hér er skjöldr sá, er þér gáfuð mér. Hann vil ek nú yðr gefa, því at mér kemr hann at engu haldi, þar sem ek hefi ekki fleira vápna."

Jarl mælti: "Gefðu allra drengja heilastr, því at þat er mikil prýði höll minni at hafa hann aftr í þann stað, sem hann hekk áðr, en hér er einn gripr, er ek vil gefa þér, ok má vera, at þér verði at gagni, ef þú ferr mínum ráðum fram."

Jarl fekk honum í hendr eitt heinbrýni, - "ok mun þér þykkja þessi gjöf ekki fémikil."

Refr mælti: "Eigi veit ek, at hverju haldi mér kemr þetta."

Jarl mælti: "Svá er þó mál með vexti, at ek vil engan mann sitjandi fæða, svá at eigi starfi nokkut. Nú vil ek senda þik til Gautreks konungs, ok sel þú honum í hendi heinarbrýni þetta."

Refr mælti: "Ekki em ek vanr at fara á milli tíginna manna, ok eigi veit ek, hvat konungi skal þetta brýni."

Jarl mælti: "Ekki þyrfti at geta vitsmuna minna, ef ek sæja eigi lengra fram en þú, en engi frama raun mun þér í þessu vera, at hitta konunginn, því at þú skalt ekki við hann mæla. Mér er sagt, at konungr sé oft á haugi drottningar ok beitir þaðan hauki sínum, ok oftliga, er á líðr daginn, þá lest haukrinn. Þá lætr konungr sveipa höndina hjá stólnum, ef hann finnr nokkut at kasta til hans. Nú ef svá ferr, ef konungr fær ekki at kasta til hauksins, þá stikk þú brýninu í hönd honum, en tak við, ef hann réttir nokkut þér í hönd ok far þá aftr til mín."

Síðan for Refr at tilvísun jarls ok kom þar, sem konungr sat á hauginum, ok fór þat svá sem Neri gat til, at konungr fleygði öllu til hauksins, því er hann fekk til. Refr settist hjá stólinum at baki konungi. Síðan sér hann, hvar komit var. Konungr réttir höndina á bak sér aftr. Refr stingr brýninu í hönd honum, en konungr kastar þegar á bak haukinum, ok flýgr hann upp snart, er heinin kom við hann. Konungi þótti vel sigrast hafa ok vildi eigi, at sá missti síns, er honum hafði gert greiða, ok rétti á bak sér gullbaug ok sá eigi til hans meðan. Refr tók við ok fór til fundar við jarl. Hann spurði, hversu farist hefði. Refr sagði ok sýndi honum bauginn.

Jarl mælti: "Þetta er góðr gripr, ok er eigi seta nýtri en afla slíks."

Þar var Refr um vetrinn, en er váraði, þá mælti jarl: "Hvat skaltu nú at hafast?"

Refr mælti: "Mun nú eigi hægt um, ek má nú selja bauginn til lausafjár."

Jarl mælti: "Til mun ek enn hlutast með þér. Konungr heitir Ella. Hann ræðr fyrir Englandi. Honum skaltu gefa bauginn. Mun þér þat eigi frá fé verða, en kom til mín at hausti. Mat ok ráð mun ek eigi við þik spara, þótt engi verði önnur uxalaunin."

Refr mælti: "Eigi vilda ek, at þú gætir bess."

Síðan fór hann til Englands ok gekk fyrir Ellu konung ok kvaddi hann sæmiliga. Var Refr þá vel búinn bæði at vápnum ok klæðum. Konungr spurði, hverr þessi maðr var.

Hann svaraði: "Ek heiti Refr, ok vilda ek, at þér þægið af mér gullbaug þenna," ok lagði á borðit fyrir konunginn.

Konungr leit á ok mælti: "Þetta er mikil gersemi, eða hverr gaf þér?"

Refr svaraði:"Gautrekr konungr gaf mér bauginn."

Konungr mælti: "Hvat gaftu honum?"

Refr svaraði: "Eitt lítit heinarbrýni."

Konungr mælti: "Mikit er um örleik Gautreks konungs, er hann gefr gull við grjóti. Þiggja vil ek hringinn," sagði konungr, "ok býð ek þér hér at vera."

Refr mælti: "Hafið þökk, herra, fyrir boð yðvart, en

aftr ætla ek mér til Nera jarls, fóstra míns."

Konungr mælti: "Dveljast verðr þú hér um stund."

Konungr lét búa eitt skip, ok einn dag bað hann Ref ganga með sér. Konungr mælti: "Hér er eitt skip, er ek vil gefa þér með öll um þeim farmi, er þér má best henta, ok mönnum svá mörgum sem þú þarft. Vil ek eigi, at þu sért lengr annarra farþegi at fara hvert er þér líkar, ok er þetta þó lítit hjá því, sem Gautrekr konungr launaði þer heimarbrýnit."

Refr mælti: "Þetta er allstórmannliga launat."

Siðan bjó Refr sik til skips með nógum efnum ok þakkaði konungi með mörgum fögrum orðum.

Konungr mælti: "Hér eru rakkar tveir, er ek vil gefa þér."

Þeir váru harðla litlir ok fagrir, ok enga hafði Refr slíka sét. Viðjar váru á þeim af gulli, ok spennt gullhring um háls hvárum þeira ok sjau smáhringar á festinni milli þeira. Eigi þóttust menn sét hafa slíkar gersimar í þeiri tegund.

Síðan fór Refr á brutt ok kom í ríki Nera jarls. Hann gekk í móti honum ok bað hann vel kominn, - "ok far til mín með alla menn þína."

Refr mælti: "Ek hefi nú mógan kaupeyri fyrir oss at leggja."

Jarl mælti: "Þat er vel, en ekki skal þat kaupeyri þinn skerða, en af váru borði skaltu mat eta, þó eru eigi mikil uxalaunin."

Refr mælti: "Þat eina þykki mér at, er þú getr þess."

Nú er Refr með jarli um vetrinn ok verðr allvinsæll, ok váru með honum margir sporgöngumenn.

Ok er váraði, mælti jarl við Ref: "Hvat skal nú at hafast?"

Refr mælti: "Mun nú eigi hægt, þvi at fé skortir nú eigi, at ráðast í víking eða kaupferðir?"

Jarl mælti: "Svá er þat, en til mun ek hlutast enn með þer. Nú skaltu fara suðr til Danmerkr á fund Hrólfs konungs kraka ok færa honum rakkana, því at þeir eru ekki ótíginna manna eign, ok mun enn eigi frá fé verða, ef hann vill þiggja."

Refr mælti: "Þú skalt ráða, en eigi er mér nú féfátt."