útan adv. (ONP)

útan adv.

Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English

I. A.

1) [af e-u / ór e-u] [á e-t / um e-t] [at e-u / eftir e-u] (loc. mobil.) ude fra (havet, et område på land, etc.), udefra

(þeir) komo af hafeno utan at staðe ÓHLeg 19³²
Bvandi er skyldr at ala þa menn v. er vtan (frá úteyjum) ero komnir oc barn enn vi. mann GrgKonᴵ 5¹¹
þeir scolo feria þa menn aptr er barn færþo til scirnar er vtan førðo GrgKonᴵ 5¹²
A skotlande ... hia havi hinu mykla. er uttan at gengr Menota: 29ra³² Streng 108⁹
‹honum syndiz, sem› dreki mikill flygi utan af hafinu Fornk 10⁸
þeir sa morg scip sigla utan eptir Sogn-sæ Sv 93³⁴
foro þeir norðr til Biorgyniar oc er þeir reyru at bo᷎num skipttu þeir liðinu reyru sumir at i Tolo vik en sumir laugðu utan undir borg gengu þa up huarirtuegiu at borginni BǫglEirsp 461⁵
●●● En Þoʀ sagþi, at hann myndi roa mega firir þvi ‹langt› fra landi, at eigi var vist, hvart hann mvndi fyʀ beiþaz at roa vtan SnE 61²²
er þeir sottu vt á fiorðinn til Herðlu. þa reru vtan i moti þeim. Raugnualldr konungs son ok þeir .xííȷ́. saman EgM(2001) 109²⁶
a várum gingu naut Steinars miog a Staks myri er þau voro rekin vtan at Hafs læk EgM(2001) 155¹⁷
þeir kómu útan at Miðfirði, þar váru áðr komnar ǫndvegissúlur hans Korm 205⁵
Hann senði siþan Livfina prest at færa vt (í eyjar) sinar ær, en hinar vtan (ór eyjum) StuᴵK 71²
kom i Hvam sa maðr, er kominn var vtan af Sni‹a›felz-[nesi] StuᴵK 95²⁷
‹þar er sól skínn í hamra ofan, máttu sjá, at› skillðir blica við, oc erv þeir þar vtan or Svarfadar-dal, oc man þetta lið alt hittaz oc sæcia Onund heim i nott StuᴵK 190¹⁶
Hann sa III menn riða vtan at garþi alvopnaða, ok kennði at þar var Hafr StuᴵK 354¹⁴
gengv Rafns-synir ‹í› þetta vandræði ok sva Oððr Aala *son, magr þeira, oc flestir hinir betri menn vtan or fiorðv‹m› StuᴵK 362²²
hann var kominn at vtan af *Snæfellz-nesi StuᴵK 400⁶
Siþan ferr Þorþr vt aptr i Valdiofs-dal ok het at koma vtan vm morgininn með XV-da mann StuᴵK 420⁶
þa ‹sǫfnuðu þeir liði Þórðarsynir, Sturla ok Bǫðvarr›, vm Borgar-fio᷎rd ok v́t vm Snǽfellz-nes ok utan vm Skogar-straund ok vm Gils-fio᷎rð StuᴵᴵK 82²
Oc er þeir riðu utan at vellinvm, reið Svarthøfðe Dufgus son i fyrra lage ok Ion iarnbukr, ok nøckurir menn með þeim StuᴵᴵK 234¹³
Joms vikingar komu af hafi utan at O᷎gðum ÓTᴵ 183³
konungr tok i ho᷎nd honum ok gengu þeir utan bryɢiuna ÓTᴵᴵ 234²²
j fyrstu vttan or gyghiar hamre IslDipl (1395) 120²⁷
Þessi fylgdi konungi utan um hafit KlmA 348²⁸
siglði (Óláfr) af hafi útan at Morstr, gekk þar fyrst á land í Nóregi Hkrᴵˣ 347⁹
Þóra segir jarli þau tíðendi, at Óláfr Tryggvason var kominn útan í fjǫrðinn Hkrᴵˣ 351¹⁴
herrinn gekk alla daga útan at borginni, en borgarmenn gengu í vígskǫrð, ok skutu hvárir á aðra Hkrᴵᴵᴵˣ 85²
Hrafn hafði verit um nóttina á Hálsi, ok kom útan ór Flateyjardal LjósvLˣ 81²³
sá var útan ór dalnum LjósvLˣ 93¹⁸
ok hialpadi henni vtan af vatninu setiandi hana ꜳ þurt land MarD635ˣ 1199³²
sä hann huar skip siglde utann or hafinu PartAˣ 12¹⁴
er þeir fóru utan á Skarðs-heiði StuᴵR8ˣ 495⁹
þann dag, er þeira Finnboga var utan ván, kómu saman at Hofi lx. manna Vatnˣ 79²²

2) [af e-u / frá e-u] udefra (og ind), ud/væk (fra et sted hen til et andet)

3) (geogr.) vestfra, fra lande vest for Norge (især Island), fra Island (til Norge), nordfra
● koma útan [af e-u] [til e-s / at e-u]

6) [af e-u / ór e-u] (geogr.) (fra lande i syden til lande i norden) sydfra

7) [af e-u / frá e-u / yfir e-t] (geogr.) (fra et land til et andet i middelhavsområdet)

8) (loc. mobil.) udenlands (især) fra Island til Norge) til udlandet

● fara útan rejse/drage udenlands

● útan héðan

9) (loc. mobil.) (spec.) (dømt til at rejse) til udlandet i landflygtighed

● fara útan

10) (loc. stat.) (spec.) (dømt til at være) i udlandet i landflygtighed
● vera útan

11) (loc. stat.) i Island
● útan hér

Þat er sagt einn vetr, at þeir váru ⸢*út [non emend. útan] hér fóstbrœðr, at Þorfinnr kemr at máli við Þorstein, hvern hann ætlaði sinn ráðahag at sumri. Þorsteinn kvezk útan ætla ÞHvítˣ 8¹³n.

12) (loc. stat.) i udlandet, udenlands

13) [!] [at e-u / undir e-u] udenfor, uden for (ngt)

● fyrir útan

14) rundt om, uden om (ngt), udenom
● um útan [e-t]

15) [um e-t] [eftir e-u / með e-u] langs, ad, gennem (ngt)

16) [at e-u] [við e-t] ud for land/kyst

● útan at [!]

loduna alla er stendr ældusinu sem nest vtan att ok [laua] brotet af mikklu loðu mæð skytiunni ouan att ok vengen vtan att firir ouan laua dyrnar hinar ytri þar mæð ii nauta fios hin ystu vt við ana DN VI (1314) 79²⁷

● fyrir útan

Jesus Kristr geck ꜳ siofvarstraundu, þar sem þeir voru fyrir ⸢uti [var. utan AM 647 4° “B”] ꜳ fiski var. Andr²A 355⁹: AM 647 4° “B”

17) udenfor (og mod syd)

utan ok sunnan unndir elldhusinu stod dyngia þeira Audar ok Asgerdar, ok satu þær þar ok saumudu Gísl 11³

● fyrir útan

18) [af e-u] ved siden (af ngt), yderst

þau huildu vtan af seti i lokhuilu ok engi hurð firir Dpl 167⁸

19) [af e-u] på ydersiden (af ngt)

20) [!] [at e-u] udvendig(t), udenpå

● fyrir útan

wid fẏrrsagder menn festum þetta ockart bref j gegnum þat sama bref ok jnnsiglodum fyrir vtan DI VI (*1478›apogrˣ) 154⁸

● útan ... innan

● fyrir útan ... fyrir innan

● útan til ... innan til [!]

þo hann hefdí ovmrædiligar pínvr vtan til. þa hafdi hann þo en meire jnan til Hóm667/687(2018) 140¹⁹

● útan yfir [e-u] yderst, udenpå, over (ngt), uden på (noget

21) [af e-u / frá e-u / ór e-u] fra (som stammer fra el. kommer fra)

● fyrir útan fram [ór e-u]

Váru þar allir inir beztu menn fyrir utan fram ór Ísafirði StuᴵᴵR11127ˣ 13²³

22)
● heðan útan í frá [!] herudfra

Fiorða musteri reisir hann honum til sæmdar i sialfri Paris. ok ⸢hedan vtan [var. her vt AM 651 I 4° “B”] i fra. lætr Karla magnus keisari efla v to᷎lulig klaustr ~ PS 671³² JJ SÁM 1 72ra¹³

*) (for útarr? cf. út adv. I. B. def. 2)

I. B. (= præp.)

1) [e-n/e-t / e-rs/e-s / e-m/e-u] uden (ngn/ngt)

● fyrir útan
1) [e-t]

2) [e-t] ?i strid med loven

Discipulus Hverer farasc n dome. Magister Þeir es fvr utan log misgerþo ~ lat. sine lege // 133²² ●Eluc674(1989) 133⁴

● (fyrir) útan ef/if

● (fyrir) útan (...) enda

● útan bókar/bǿkr udenad, uden (kilde)tekst, mundtligt

● útan (...) orlof(s)/...

2) [e-n/e-t / e-u] undtagen (ngn/ngt), på nær (ngn/ngt)

● fyrir (...) útan [e-n/e-t]

● (fyrir) útan þat/... (...) at/er/þá er med undtagelse af at, bortset fra at, undtagen når

3) [e-n] ud over (ngn), foruden (ngn), eksklusive

● fyrir útan [e-n]

.ix. oc .c. keɴimanna gvþinga fvr utan þa .xii. spekinga er isachar hafþi senda SilvFrgIV 9³⁰

4) [e-t / e-s] uden for (ngt)

● fyrir útan [e-t]

● innan ... útan [e-s]

● útan borgar

● (vera) útan brautar (fig.) være på gale veje, være (sat) udenfor

● útan fjarðar

● útan fjórðungs/hrepps/heraðs

● útan garðs/garða

● útan gátta

var þa af honvm brotið bęði ho᷎fvð oc hendr sva at hvartvæggia la vtan gatta StjC 436³

● útan lands i udlandet, udenlands

5) [e-s] på den anden side af (ngt), syd/øst for (ngt)

● fyrir útan [e-t]

● fyrir útan haf på den anden side af havet

6) på ydersiden (af ngt)
● útan fótar/... på ydersiden af foden/benet

● útan borðs
1) udenbords, på ydersiden

en þat skip var kynlegom *haglæik gort þui at uttan borz ok innan matte ængi sia samfælling borðanna ne nægling naglanna nema sua var til synis sem æinn viðr være allt ~ fr. Defors LaisMar 10¹¹ Menota: 18va¹¹ Streng 16¹¹

2) over bord

● fyrir útan

at lycktvm logðv þeir sneckívrnar vndir dromvndínn. barv þa heiðnir menn ofan á þa griot ok vápn ... Erlingr la sínv skípí næst jnn dromvndínvm. ok bar firir vtan þat skíp vapnabvrð heíðíngía Huldaᴵᴵ 274²⁰

I. C. (= conjunc.)

1) undtagen (at), bortset fra (at), ud over (at)

● aldrei/aldri útan undtagen, uden

● útan (...) ei/eigi undtagen, men ikke

● eigi/... (...) útan undtagen, på nær

2) uden at

3) medmindre, hvis ikke

● eigi (...) útan

● útan því at eins

4) (oftest efter pron.) (andet) end (at)

● aldri útan

alldri vilium ver ne skulum. vttan honom til hollrar þionosto ok hollostu vera DN VIII (*[1341]›apogrˣ) 153²²

● eigi/... útan

5) (oftest i forb. m. nægtelse) men (derimod), mens, hvorimod

● eigi at eins ... útan (ok/...) ikke kun ... men også

● (eigi/...) ... útan heldr ikke ... men hellere, men snarere

6*) ?og

II. (y. isl.)

III. (y. no.)

Form.: utan (333); vtan (281); vttan (121); útan (68); uttan (39); utann (17); vtann (10); wtan (4); vttæn (4); otan (3); vttann (3); vta (2); wttæn (2); vtten (2); wtann (2); Utan (2); wttan (2); vthan (1); Vtan (1); vtán (1); vtana (1); (1); wtten (1); vtthan (1); uttann (1); vten (1); Vttan (1);

Comp.: við- (7)

Gloss.: EJ u- adv./præp./conjunc.; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl utan → útan; Suppl1 _; Suppl2 _; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb adv./præp./conjunc.; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4 uttan; Fischer _; Anm præp.; Bin -utan; Rím u-; LP adv./præp.; Med u- præp. & adv.; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH adv./præp.; AJ _; deVr (út); Fr4; NO adv./præp./conjunc.; Walter _; ÁBlM (út); Bl u-; WPA _;

Litt.: Breisch 1988 23; Breisch 1994 134; Breisch 1994 70; Mundal 1998 [CollMed 10] 7; Seip 1955 112 115 152 154 241f 254 270f; Seip 1955 289; Teleman 2008 [ANF 123] 125

Genre. (expected): religious works [rel]: 265 (230); charters [dip]: 126 (66); legal works [jur]: 116 (82); family sagas [isl]: 102 (104); historical works [his]: 98 (150); romances [rom]: 94 (89); contemporary sagas [bis]: 57 (63); legendary sagas [fas]: 22 (37); þættir [tot]: 9 (19); learned works [div]: 8 (27); unclassified [ ]: 3 (3);

AS (red.) — December 2020

External (non-ONP) resources:

...

IN PROGRESS

...

Lexicon Poeticum (2nd ed.)

This uses metadata and images from septentrionalia.net

úrigr - útlegð

...

Cookies

ONP: Dictionary of Old Norse Prose

Word

útan adv.

I. A.

1) [af e-u / ór e-u] [á e-t / um e-t] [at e-u / eftir e-u] (loc. mobil.) ude fra (havet, et område på land, etc.), udefra

2) [af e-u / frá e-u] udefra (og ind), ud/væk (fra et sted hen til et andet)

3) (geogr.) vestfra, fra lande vest for Norge (især Island), fra Island (til Norge), nordfra ● koma útan [af e-u] [til e-s / at e-u]

4) (geogr.) nordpå/vestpå, til Island (fra Norge)

● fara útan til Íslands

5) (spec.) fra Grønland (til Island) ● fara útan

6) [af e-u / ór e-u] (geogr.) (fra lande i syden til lande i norden) sydfra

7) [af e-u / frá e-u / yfir e-t] (geogr.) (fra et land til et andet i middelhavsområdet)

8) (loc. mobil.) udenlands (især) fra Island til Norge) til udlandet

● fara útan rejse/drage udenlands

● útan héðan

9) (loc. mobil.) (spec.) (dømt til at rejse) til udlandet i landflygtighed

● fara útan

10) (loc. stat.) (spec.) (dømt til at være) i udlandet i landflygtighed ● vera útan

11) (loc. stat.) i Island ● útan hér

12) (loc. stat.) i udlandet, udenlands

13) [!] [at e-u / undir e-u] udenfor, uden for (ngt)

● fyrir útan

14) rundt om, uden om (ngt), udenom ● um útan [e-t]

15) [um e-t] [eftir e-u / með e-u] langs, ad, gennem (ngt)

16) [at e-u] [við e-t] ud for land/kyst

● útan at [!]

● fyrir útan

17) udenfor (og mod syd)

● fyrir útan

18) [af e-u] ved siden (af ngt), yderst

19) [af e-u] på ydersiden (af ngt)

20) [!] [at e-u] udvendig(t), udenpå

● fyrir útan

● útan ... innan

● fyrir útan ... fyrir innan

● útan til ... innan til [!]

● útan yfir [e-u] yderst, udenpå, over (ngt), uden på (noget

21) [af e-u / frá e-u / ór e-u] fra (som stammer fra el. kommer fra)

● fyrir útan fram [ór e-u]

22) ● heðan útan í frá [!] herudfra

*) (for útarr? cf. út adv. I. B. def. 2)

I. B. (= præp.)

1) [e-n/e-t / e-rs/e-s / e-m/e-u] uden (ngn/ngt)

● fyrir útan 1) [e-t]

2) [e-t] ?i strid med loven

● (fyrir) útan ef/if

● (fyrir) útan (...) enda

● útan bókar/bǿkr udenad, uden (kilde)tekst, mundtligt

● útan (...) orlof(s)/...

2) [e-n/e-t / e-u] undtagen (ngn/ngt), på nær (ngn/ngt)

● fyrir (...) útan [e-n/e-t]

● (fyrir) útan þat/... (...) at/er/þá er med undtagelse af at, bortset fra at, undtagen når

3) [e-n] ud over (ngn), foruden (ngn), eksklusive

● fyrir útan [e-n]

4) [e-t / e-s] uden for (ngt)

● fyrir útan [e-t]

● innan ... útan [e-s]

● útan borgar

● (vera) útan brautar (fig.) være på gale veje, være (sat) udenfor

● útan fjarðar

● útan fjórðungs/hrepps/heraðs

● útan garðs/garða

● útan gátta

● útan lands i udlandet, udenlands

5) [e-s] på den anden side af (ngt), syd/øst for (ngt)

● fyrir útan [e-t]

● fyrir útan haf på den anden side af havet

6) på ydersiden (af ngt) ● útan fótar/... på ydersiden af foden/benet

● útan borðs 1) udenbords, på ydersiden

2) over bord

● fyrir útan

I. C. (= conjunc.)

1) undtagen (at), bortset fra (at), ud over (at)

● aldrei/aldri útan undtagen, uden

● útan (...) ei/eigi undtagen, men ikke

● eigi/... (...) útan undtagen, på nær

2) uden at

3) medmindre, hvis ikke

● eigi (...) útan

3) (geogr.) vestfra, fra lande vest for Norge (især Island), fra Island (til Norge), nordfra
● koma útan [af e-u] [til e-s / at e-u]

5) (spec.) fra Grønland (til Island)
● fara útan

10) (loc. stat.) (spec.) (dømt til at være) i udlandet i landflygtighed
● vera útan

11) (loc. stat.) i Island
● útan hér

14) rundt om, uden om (ngt), udenom
● um útan [e-t]

22)
● heðan útan í frá [!] herudfra

● fyrir útan
1) [e-t]

6) på ydersiden (af ngt)
● útan fótar/... på ydersiden af foden/benet

● útan borðs
1) udenbords, på ydersiden