af·lát sb. n. [-s; -]
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
1) [e-s] tab ⫽ loss
●●● Prior ... spyr, huart hann er sꜳ madr, er augu sin ok eistu hafdi aptr fengit ... Hinn iatar þui ... Þat lętr hann ok fylgia, at þegar i fyrstu er hann uar kualdr i aflati limanna, sagdiz hann kallat hafa sęlann Thomam ser til dugnadar
Thom² 46919●●● Þat var einn vetr, at snimma kom á vetrarríki mikit, ok gerði þegar jarðbǫnn þar um Bitruna; tóku menn þá aflát stór, en sumir ráku fé sitt um heiði
Ebˣ 1589
2) [e-s] ophør (med ngt), opgivelse (af ngt) ⫽ cessation (of sth.), stopping (sth.), relinquishment
●●● Ouinum minum væittu retta iðran sinnar illzku oc ranglætis oc snu þeim til rettrar sættar oc aflatz sins grimleics
Kgs 9615●●● Mote of fẏlle. ero skipande fostur ... harklæde aflat linklæda. ok badferda
Theol AM 672 4°¹ 37v11●●● hann var því meirr dauðr í hugskotinu ok því fúsari til illra hluta sem guð gaf honum lengra tóm til afláts
Æv¹⁶664ˣ 573
● án afláti/afláts, útan aflát/afláti/afláts uden ophør, uafladeligt ⫽ without ceasing, incessantly
●●● æk skal biðia fyrir þer an aflate ok iafnan fasta með þer
Jón¹FrgA 44219●●● an aflati hefi ec þin leitat
~ lat.sine intermissione
PassAndr 2510 Andr⁴ 41022●●● Enn skal segja ... hversu kristinn maðr ætti án aflátz at vera varr um sik
Æv²⁶ 1046●●● Bidiz þer fyrir ... ꜳn af lꜳte. ok gerit gudi þackir j ollum lutum
~ lat.Sine intermissione
Vulg 1Thes 5,17 ÞBpA 1926●●● gerandi hennar helgu minningh med allri kvnnasto vtann ⸢aflꜳt [var. aflate Holm perg 1 4° “E”]
Mar240a 80430●●● heyrandi guds ord utan aflati
~ lat.sine intermissione
40222 VP 4023●●● utan aflaz
~ lat.sine intermissione
54937 VP 5507●●● án aflati
~ lat.incessanter
55031 VP 55016÷ En illum *monnum pinslir. oc kuol. firir vttan aflat. með sorg oc vesolld. vliðannda. u fagnaðar
Menota: 90ra29 BarlA 17118÷ svá mikla birti spádóms ok vitru, sem hinn heilagi andi flutti at hans hjarta án afláti
GBpD 1415÷ at ei gleymist með norrænum mönnum, heldr lifir þar hans minníng án afláti
GBpD 1294÷ hvað er á lagðist lofaði hann guð án afláti, ok kraup allr undir hans ráðning bæði með orðum ok hjarta
GBpD 15519÷ hann ... bidr hann þar til uirda sina þionustu ok þeira uinattu, at uuinir Thome erchibyskups taki sin giolld, sem login dickta þeim, ær uhæfur hlada ꜳn aflati ifir haufutglæpi
Thom² 41816÷ Bid ek ydr, brædr, at án aflati miuklætid þer varn herra
VP 51810÷ bænahalld skal ek ... aan aflati giora
MarE 41321÷ sem sithiande erv j helvitis forborg ... og erv kallande ꜳn hvildar eda aflathe til þin
~ nty.sunder ophoeren
LegAnn A4v.19 AnnaReyk 30830
3) [e-s] ?det at afholde sig fra (at synde) ⫽ ?avoiding/shunning (sin)
●●● at fullo aflát synþa oc yverbót vár synþogra maɴa
●FV15¹(1993) 14r10●●● En þa téor oꜱ iþron synþa váʀa. ef aflát oc yferbót fylger
●HómÍsl³²(1993) 48r19●●● þo at ver misgerim. mart með brœyskleika varom. þa ma þat [var. + með AM 232 fol “b”, etc.] iðran. oc aflate af þua
~ lat.pœnitentia
JDamBarl 3435 Menota: 20va7 BarlA 3722●●● við alla aðra, þá er hennar traust sœkia með iðran sannri ok afláti ⸢andmarka [var. synda AM 234 fol “A”]
MarB 13224●●● þat er allt fólgit fyrir fjándanum er skriptagangrinn tekr með yfirbót ok afláti
~ lat.absolutionis
SpecH 1015a37 (XXV 37) Æv⁹⁵ 30324
4) [e-s / af e-u] tilgivelse, syndsforladelse, aflad ⫽ forgiveness, absolution, indulgence
●●● herra jnnocencius atte ... hefer bodith ath birta þessj aflat
DI VI (1487) 5924●●● aflꜳ̋t. af daudligum syndum
Bǿn696 644●●● [...] þu fyrer huern þann sem þar er grafinn .xl. daga aflꜳ̋t
Bǿn696XXVII(2018) 8910●●● veitte pafen med gvdz millde. ollvm monnvm sem til þeirrar hathidar hofdv komit mikit aflat
~ nty.afflat
LegHKPass 59va19 HenKunReyk 584÷ þeir verþa mart af at sníþa. oc er þéim nauþsyn at taka scurþar skírn siɴa vamma. þeir er eta oc drecka of þurft fram. þurfo eɴ atgeorþar of þau vꜵmm sín sem ꜵɴor. oc hreinsa eɴ i aftekio oc aflate oc taka sva scurþar skírn
●HómÍsl¹⁸(1993) 27v1÷ engi synd eða misgernning er sva mykyl. at eigi er guðs miskunn meiri. ... ef ver verðum eigi of seinir til aflaz. oc yuírbota
~ lat.pœnitentiam agere
JDamBarl 3431 Menota: 20rb23 BarlA 3715÷ En þo vm siðir vikzt hann viðr. til aflaz oc yuir bota. þa verðr þui at eíns bœtt. at þar fylgi mykyt starf oc trege
Menota: 42ra16 BarlA 763÷ at eigi kom hann ⸢a [var. at AM 230 fol “c”] kalla rettvisa. menn. nema helldr synduga. menn til aflaz illzskv. oc iðranar oc yuir bota
~ lat.in pœnitentiam
JDamBarl 11126 Menota: 85va12 BarlA 16214÷ Herra biskup sér sik krafðan til framferðar af kirkjunnar álfu, ok gerir fyrst lögligar ok föðurligar áminníngar til afláts ok yfirbótar
GBpD 6521÷ skrifar herra Guðmundr til erkibiskups, hvert válk ok vandræði, forsmán ok fyrirlitning hann ok heilög kristni þolir án áfláts ok yfirbótar norðanlands, fyrir ágang ok yfirgirnd þeirra mága
GBpD 11424÷ flutu fram úr bráðnandi jöklum fögr ok hjálpsamlig vötn tárligrar iðranar með sannri leiðréttu ok ⸢*afláti [AM 396 4° “396”; non emend. af gráti] ljótra misverka
emend. GBpD 1614: AM 396 4° “396”÷ veitum uer aullum monnum ... .xl. daga j aflat fyrir sierhvern þessarra daga
DI V (1452) 9428÷ Þetta aflat feck bio᷎rn bondi Þorleifsson fyrir kirkiuna j uatsfirde
DI V (1452) 9513÷ Nu er huer j banni firir gudi sa sem giort hefuer hofud synd þar til sem hann jatar hana med jdran. aflati oc yfuerbot en þo er hann þar eigi j banni firir monnum
DI II (*[1281]›AM 42 a) 23210÷ ef eigi er þrysuar optar. oc verdi hiuvm eigi at sundurþycki. ne bert. oc sie heitid aflati oc yfirbot
DI II (*[1326]›AM 42 a) 6006÷ faaviser menn vnderstanda eigi huersu mikit aflatid megi manninum til salvhialpar
DI VII ([1503]) 66915÷ stadfesti nefndur pafui. þetta aflꜳ̋t j sancta maria maiora kirkiu j róm
Bǿn696 646÷ fær þu fyrer huern þann sem þar er grafinn hundrad daga aflꜳ̋t
Bǿn696XXVII(2018) 8924÷ Abothe kom thil Roms fyrer ablathz skylld
~ nty.vmme aflaeth
LegGregPass 375rb43 GregReyk 3924÷ er ... drottningen og hennar fylgiarar villdv ganga og skoda vm beinen og so fyrer aflat skylld þa stod hvn snemma vpp og gieck med sinv forvneythe til kirkiv
OsvReyk 9412÷ hann villde ganga til Rom til at forþiena þar aflat sinna synnda
~ nty.vorgheuynghe syner sunde
LegRochPass 200vb25 RochReyk 13624÷ giorde hann ferd sina thil Mastrikt med mikit folk. thil at forþiena sier þar aflath
ServReyk 2061÷ Aflat mickit j Taknum af syndvm sinvm
AnnLy 2888÷ þæir mege sua læysa sik viðr sinar syndir. ok odlasz ok luttakarar verda þess mykla aflaasz ok agæta pardunss. sem þar ligger viðr
DN VIII (*1325›apogrˣ) 9539
● aflát synða/... syndsforladelse ⫽ absolution
●●● Her biðium ver af-laz misgerninga varra
FV619 1598●●● hialpe oss almattegr guð. oc unní oss af latz synda vara. oc le oss toms at bꝍta syndir varar
HómHauksb² 16935●●● bidhiom wer i aflat synda ydharra at þer latidh vyrdha Muncliue aftir at fulnadhe þær iardhir sem Jon hafuir sialfuir til skilda
DN XII (*1303›AM 902 a) 2833●●● biskup stefan gaf j guds heidur og iumfru marie ... .xx. daga aflat allra skriptborinna synda aullum og sierhverium þeim sem messur seigia edr seigia lata
DI VII (1492) 13320÷ efl mic til afláts synþa. oc til iþronar þær (ɔ: þér) þægelegrar
●Bǿn15¹(1993) 90v19÷ sa es aɴar hlutr. til synþa bótar. at biþia goþ af ꜵllom hug. meþ fǫstom oc ǫ́lmoso gerþom. at haɴ varkyɴe oꜱ ó styrcþ óra. oc haɴ gefe oss vilia til afláts synþa. oc iþranar
●HómÍsl³⁷(1993) 62r7÷ En ef maðr fællr í syndir. hann á sciot upp at risa ór þæim. ok bøta misgerni‹n›gar sinar. ok biðia guð þarflát-lega af-láz synda sinna
FV619 15721÷ með iðran oc aflati synða
~ lat.paenitentia
Vulg 3Reg 8,35 StjC 5677÷ ok þæim sem till hennar sœkea saker aflaata synda sinna
~
NGLᴵᴵᴵ 15426 NoDiplom (1328) BLAdd chart 26050 1r11÷ enn helgazta andar fœzla er huers manz leidar nest skal vera til hȷ́minʀikis: er þui berger med idʀann synnda ok aflate
Mess³ 5937÷ at þu gefír ollum cristnum monnum retta ȷ́dran ok aflat sinna synda
Doroth429(2011) 11627
5)
cf. simplex lát (21)
Form.: aflat (11); aflati (10); afláti (6); aflꜳ̋t (4); afláts (4); aflate (4); aflaz (4); aflát (3); af latz (1); aflatz (1); Aflat (1); aflath (1); aflaata (1); ꜳflaz (1); aflaasz (1); aflátz (1); aflꜳt (1); áfláts (1); af-láz (1); af lꜳte (1); aflatid (1); aflathe (1); ablathz (1); af-laz (1);
Comp.: synða- (1)
Gloss.: EJ _; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1 _; Suppl2 _; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb; HertzbLat _; HertzbTill; Suppl4 _; Fischer _; Anm _; Bin _; Rím _; LP _; Med _; MedComp _; MedSimp _; WN; AH; AJ; deVr _; Fr4; NO; Walter _; ÁBlM; Bl; WPA _;
Litt.: Gallén 1962 [KLNM 7] 387; Gunnar F. Guðmundsson 2000 136; Kalinke 2005 [JEGP 104] 278-279; Magnús M. Lárusson 1962 [KLNM 7] 397; Sverdrup 1911 [ANF 27] 20; Veturliði Óskarsson 2003 [BA 43] 90, 106, 120, 156
Genre. (expected): religious works [rel]: 42 (16); charters [dip]: 10 (5); contemporary sagas [bis]: 7 (5); historical works [his]: 2 (11); family sagas [isl]: 1 (7); learned works [div]: 0 (2); legal works [jur]: 0 (6); unclassified [ ]: 0 (0); romances [rom]: 0 (6); legendary sagas [fas]: 0 (3); þættir [tot]: 0 (1);
External (non-ONP) resources:
...
...
...
...
IN PROGRESS
...
...
...
...