hjól sb. n. [-s; -]
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
1) hjul
Kastale sa er a hiolum er gorʀ hann er goðr at vinna annan kastala mæðr
●Kgs 623●●● Ein kerra með .iiii. hiolvm var honvm send af Egyptalandi
~ lat.quadriga
Vulg 3Reg 10,29 StjC 57318(i kenning for skjold) Hann kallaþi skioldiɴ Hildar hiol, en bavgiɴ navf hiolsins
SnE 1526Heiðingiar hǫfðv vagna jarnvarða. míkínn fíǫlda á híǫlvm. at hleypa á fylkíngiar sinna vvína
Huldaᴵ 10410Sua segiz at þar syniz enn ok tééz hardla uissulig merki ok minningar þersarra tidinda. upp aa þann haatt at hiolanna kringlur ok kerrnanna tingiur megi þar synaz
Stj¹ 2886for hier einn duergr ok rann med ein kerra a hiolum
Sams 2012rann þar epter fram skip á ⸢*huelum [non emend. huælum hiolum AM 586 4° “C”]
var. Krók 2921: AM 586 4° “C”Refr hió ⸢nú huel [var. hiolen AM 586 4° “C”] vndan skipe sinu
var. Krók 3011: AM 586 4° “C”Þeir hofdu hiol vndir kerrum sinum og ætlodu ath hleypa þui ꜳ lidit med þeim vmbunade sem þar var til samin
MHFlat 2953●●● fiskvren vellthe sier vmm kringh sem annad hiol
NikTolReyk 15532
● leika á hjólum/hjóli
lif vuina man vera sem a hverfanda hioli læiki ęða stæinn vellti i slo᷎ngv
StjC 4845ser kongs son þar eina kerru med faheyrdum hagleik giorda hun lek a hiolum med mikelli list
Rém 5931hvn lætur giora glerhimin med þeirri list at hann liek ꜳ̈ hiolum og mꜳ̈tti fara jnn yfer haufudport borgarinnar
Nit 1814
2) (som krigsmaskine, ‘hleypihvél’)
cf. Falk 1914 200
hann læ̋tr gera til hiol med iárn. ok hleypir þui at borginni. ok brytr sua veɢína
Rómv226(2010) 10217Ynguar let reisa stor hiol ok aull sett utan med huossum tindum ok broddum
cf. Falk 1914 (Waff) 200 Yngv 2510Þeir Ynguar hleyptu a þa hiolunum med aullum herbunadi, ok uard af þui micit mannspell
cf. Falk 1914 (Waff) 200 Yngv 2518
3) (om møllehjul)
●●● fyrir nedan bruna var buit um mylnu eina. Var straumurinn þui sterkari, sem hiolinu geck nærri
Thom² 30321stoduadiz hiolit i mylnunni
Thom² 30331
4) (om strafferedskab) torturhjul
Saurlífismenn vóru svá píndir, at þeir vóru festir upp á brennanda hjól, svá at þat vallt ok lamði allt með gadd ok bruna er fyrir varð
Æv⁹⁵ 30417‹geri› ⸢hiol [var. huęl KatA(2017) 925] .iiij. ok keyri j hvert *hvælit ina huo᷎sso᷎ztv iarngadda ... ok þa er huælin taka at ganga
KatB(2017) 934Þar sa hann eitt elldligt hiol miok hrædiligt ok einn mann þandann yfir þat
~ lat.vidit rotam horribilem igneam et hominem extentum desuper
HelChron 106321 MarE 54011‹geri› hiol .iiij. ok keyri j hvert ⸢*hvælit [AM 233 a fol “A”; non emend. hvæl hiolit AM 429 12° “C”] in huo᷎sso᷎ztv iarngadda ... ok þa er huælin taka at ganga
var. KatB(2017) 935: AM 429 12° “C”‹geri› hiol .iiij. ok keyri j hvert *hvælit ina huo᷎sso᷎ztv iarngadda ... ok þa er ⸢huælin [var. hiolin AM 429 12° “C”] taka at ganga
var. KatB(2017) 936: AM 429 12° “C”
● brjóta í hjóli [e-n]
annat huort heingder edur j hio᷎li brott‹n›er
VSj 9117ef þier giorit eigi suo þa uitit eflaust at adur so᷎l er j uestri annat kuelld þa er ydr borg brend. enn þier annat huort heingder edur j hio᷎li brott‹n›er
VSj 9117þa vartu þess makligr at þv værer brotinn j hiȯli eda brendr j elldi edr heingdr ꜳ̋ gȧlga
Adon 9510lét Valdimarr konungr taka Þétleif Eðlarsson ok brjóta í hjóli
Knýtlˣ 2603
5) (som billede på livets omskiftelighed) lykkens/skæbnens hjul
at þeir taki firir fram þriggia natta kvǫl i velltiligu hioli sinnar raðagiorðar
Mich 69536●●● kemr honum nú til hugar, hversu hjólit hamingjunnar vallt með bráðum atburð ok hversu fljótt mót líkendum þat réttiz aptr
Æv⁴⁸ 15627ef hjólit velltr, sem verða kann, finnz varla einn sá er þú megir kalla dygðarmann
Æv⁹² 29127●●● finnst honum enn um sinn, hversu hjolit kann velta, þvíat þeir sömu þegja nú, er í gær sögðu: góðan dag, herra
GBpD 1216Er nu þar komit hans timum, at hedan af lytr hiolit fyrir heimligra manna augum, enn i sannlæik var hans tign ꜳ þui meiri, sem hann þoldi fleira fyrir guds nafn
Thom² 33426●●● undrandi, huersu hiol hamingivnnar erv veltandi
MarS² 108129þat þicke mier uggligt seiger hann at hamingian mun sinu hiȯle ætla fra oss at snua
Adon 1449hami‹n›gian er osto᷎dvg og kann skiȯtt vmturna sinv hiȯli
Adon 15111hamingian mune snua hiolinu o᷎dru vis enn nu er til ætlat
Adon 2081hann vænter enn fyrir tvenna grein at hamingian mune snua hiolinu o᷎dru vis enn nu er til ætlat
Adon 2081hamȷ́ngían mælír svo vndȷ́r þína vængí skal eg vellta mȷ́nv hiolȷ́ ok þer skulu þiona allír konungar á austurlandum
Hect AM 589 d 4° 44v18er oss þat synt, hversu hamingian kann undarliga skiott at umturna sinu hioli
KirjA 558[med] þvi at hamingian hefir nu svo vellt sinu hioli, at þer hafit hardla hatt á þat kli[frat], þa
KirjA 5518Velltiligt hjól mannligrar náttúru er svá fallit, at þat er framlútt hvert sem helldr er vel eðr illa
ÆvForm624 318var at thala vmm veralldlega elskv so at skilia vmm þꜳ menn sem elskvdv fast heimenn og settv sitt travst ꜳ hana og hennar fallvalltta hiol edr farsælld
NikTolReyk 15317●●● visse hann þad sem hättur er heimsins, ad ⸢hꜳlt er hiöled [var. allt leikr á hjóli Æv⁴⁸ 15422], og þegar annar klifrar upp, steipest annar nidur
ÆvCallˣ 8110
● hverfanda hjól
cf. Halldór Halldórsson 1958 6-12
er með engu moti treystanda ꜳ hennar huerfanda ⸢huæl [var. híol AM 53 fol “B”, etc.]. þvi at þat kann opt undan uelta
var. ÓTᴵ 11415: AM 53 fol “B”er með engu moti treystanda ꜳ hennar (ɔ: farsǽlunnar) huerfanda ⸢huæl [var. híol AM 53 fol “B”, etc.]
var. ÓTᴵ 11415: AM 53 fol “B”mér þykkir á mjǫk hverfanda ⸢hjóli [var. hvéli DG 10 “10”] um hans hagi
Gr 13824
● leika á hjóli
●●● allt leikr á hjóli: annat klífr upp en annat steypiz
Æv⁴⁸ 15423at þin uinatta þotti mest uerd i ollu landi ... ok at ydrar sæmdir mætti æigi ꜳ hioli leika, skipadi hann ydr ... i hæsta tignarsæti i ollu Einglandi
Thom² 4014
6) (om solskiven) rund skive
●●● þar er solin skinn ihioli himinsins
~er nu þar komid dægrvm er solin hefir runnid yfir loftid oc sækia nu ⸢elligh hiol [var. elldsslig hvel TrójOˣ 1535] i siovar barurnar. en nottín heímtiz upp a himíninn
~ lat.igniferos ... currus
IliasLat 317 TrójS 15317fagrt miðdegi, þa er solin skinn i hæsta hioli
dér hvor solen står højest Jón⁴ 48227Solin hafde sum sva setz i siainn, en sumt hiolet stod i sama stad, þar til er heilagr madr náde til bæiarins
~ lat.in occasum suum non descenderet sol
41631 VP 4169
7) rund overflade (på ædelsten)
lætr sidan hiolit karbunkuli kyssa framan ꜳ mitt briostit
Thom²y 49839karbunkulus var suo meistarlega saminn i midiv briosti ꜳ skrininv, sem havfvdsmidrinn hafdi hann þar i upphafi sett, þuiat suo var hann læstr, ath gullstaupit bar vmbergis vpp yfer huassazta hiolit
Thom²y 49911
8) ?hvirvel, ?kugle
‹Var sien cometa oc syndizt j hiole brenna› emend. Ann 241b34: AM 420 c 4° “//”
emend. AnnL 241b34: AM 420 c 4° “//”rodd reidí þrumv þínnar j hiole
~ lat.uox tonitrui tui in rota
12016 (Vulg Psalm 76,19) GlossPsalt 12117set þa so sem híol ok suo᷎ sem halm fyrir asíonu vínds
~ lat.(Deus meus) pone illos ut rotam: et sicut flamma comburens montes
14219 (Vulg Psalm 82,14) GlossPsalt 14319
Form.: hiol (10); hioli (7); hiolit (6); hiolum (6); hjóli (3); híol (3); hiolinu (3); hjól (2); hio᷎li (2); hiȯli (2); hiole (2); hjólit (2); hiolet (1); hiȯle (1); hiolanna (1); hiolȷ́ (1); hiolunum (1); hjolit (1); hiolen (1); híǫlvm (1); hiolvm (1); hiolin (1); hiöled (1);
Comp.: fórnar- (1), hamingju- (3), mylnu- (2), vagna- (1)
Gloss.: EJ; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1 _; Suppl2 _; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb _; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4 _; Fischer _; Anm _; Bin _; Rím; LP; Med _; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH _; AJ _; deVr; Fr4; NO; Walter _; ÁBlM; Bl item cf. corr.; WPA _;
Litt.: Falk 1914 200; Halldór Halldórsson 1958 11; Hollander 1921-1923 [SS 7] 177
Genre. (expected): religious works [rel]: 28 (16); romances [rom]: 14 (6); historical works [his]: 7 (10); family sagas [isl]: 4 (7); learned works [div]: 3 (2); legendary sagas [fas]: 2 (2); contemporary sagas [bis]: 1 (4); legal works [jur]: 0 (6); unclassified [ ]: 0 (0); þættir [tot]: 0 (1); charters [dip]: 0 (5);
SB (red.) — September 2011
External (non-ONP) resources:
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net