2altari, alteri sb. n. [-s/-(fx. HómNo¹² 67¹¹); -]
(cf. altara sb. n., altari sb. m.) altara sb. n. [4] 1altari sb. m. [50] 2altari sb. n. [112]
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
I.
1) alter ⫽ altar
●●● Engell stóþ hia altare
~ lat.ante altare
Vulg Apoc 8,3 ●Hóm237² 16616●●● Eþa ella skolom vér ętla vera bravþ hversdaglect corpus domini. þat es ver skolom taka af altáre. oc biþiom at goþ gefe oꜱ þat
~ lat.de altari
CaesASerm 57036 FV15²(1993) 15v24●●● log buðu at føra lamb ... til ⸢altere [var. altera HómÍsl²⁶(1993) 38r31]
HómNo¹² 6711●●● offraðo þau a allteri sancti Egidii oc baðo gæva ser sun eða dottur
Menota: 29rb22 Streng 1101●●● Thomas ærkibyskup sem hann kæmr i kirkiuna, fællr fyrir ⸢alltere [var. æzta alltari Thom² 42828] allr til iarðar mæðr mycklo litillæte
Thom¹ 2226●●● er þeir voro leiddir til alltaris at ofra þa villdi erkibyskvp eigi taka við ofri konvngsins
HákFris 4119●●● ek kys mer legstad ... firir sancti spiritus altare
DN III (1331) 1483●●● æftir messuna skal konongs æfni ganga til ⸢alteris [var. alltaris GKS 3270 4°] oc biðia ser miskunnar uið guð af ollu hiarta með arnaðar orðe hinnar hælghu Mariu
Hirð 3963●●● skal konungr ganga til ⸢altaris [var. altara AM 154 4° “c”] ok taka þar blessan
Jb346 309●●● Sidan lét Iulius reisa allteri eptir fornum sid
Rómv226(2010) 3754●●● go᷎rdi Noe alltari eitt af .viii. steinum ... i minning þeirra .viii. manna sem *i aurkinni hialpaduz
~ lat.Noe fecit altare
HistSchol 4115 Stj¹ 6027●●● þa tekur hann vpp patenv vnndan corpurale ok kysser ꜳ hana ok leggr hana nídr ꜳ alltarit
~ lat.in altari
6836 Mess⁴ 6817●●● fiogur häalltaris klædi. iij. ꜳ huꜳru minna alltari med dukum
DI II (*[1332]›AM 263ˣ) 6779●●● iiij antependia. ij med glitudum dukum. eitt til litla alltaris med glitadum duk
DI II (*[1332]›AM 263ˣ) 69130●●● alltari
~ lat.et circumdabo altare tuum domine
2826 (Vulg Psalm 25,6) GlossPsalt 2923●●● hun hafdi giortt sier hia hurdu kirkiunnar so sem alltari nockud eda stall. þar stie hun ꜳ̈ þann stall daga og Nætur. og kalladi þadann til Gudz
JBpC(2003)ˣ 13715●●● Hueria nott ... stod hann fyrir alltari vorrar frv
~ lat.ante aram
MirMar1731 36714 MarD635ˣ 83222●●● leid hun framm af þessare verólld, og var Jórdud, firer einu alltare
~ eng.auter
2630 ÆvMið¹⁶ˣ 269÷ oc rac haɴ a braut fra altare
HómÍsl³⁶(1993) 57v30÷ lagþi eɴ cristi maþr hendr sinar fir altara
Nik655 217÷ sętia up siþan fir it helga altare mitt
~ lat.in sacro altari
VitBasAASS 943b21 BasFrg 2427÷ Siþan gek hann fra altare
~ lat.ab altari exiens
Dialᴵᴵ 26819 GregDialA 8832÷ samnaþi Gvþs þrell dusti es lagzt hafþi a altare
~ lat.ab altaris crepidine puluerem collegit
Dialᴵᴵ 33812 GregDialA 9724÷ bneri hann of andlit honom moldar stundino þvi er hann hafþi tekit af altere
GregDialA 9729÷ log buþo at féora lamb ... til ⸢altera [var. altare (!) HómNo¹² 6711]
var. HómÍsl²⁶(1993) 38r31 → HómNo¹² 6711÷ Zacharias gecc in í mysteri guðs. at føra forner ok bera ræykælse umm altare
HómNo²⁵ 10529÷ Altare merkir Crist
HómNo²¹ 9614÷ Altare merkir ꜵst
HómNo²¹ 9729÷ la hann a knebeð hia altare
Mar655II xxxv19÷ sa stæin kømr fram ofan-værðr ut ór altareno
ÓH619 12912÷ gek hon til altaris
ÞBpCod645 2816÷ stoþ lengi fyrer ⸢altare [var. allteri Martin³ 6123]
Martin¹ 55837÷ Honom synddizt sem ⸢hon [var. hann AM 232 fol “b”] stœðe firir allteri. oc buín til at syngia messo
Menota: 43ra20 BarlA 7732÷ fire alltarino var tabvlvm gort af gvlli oc silfri
Mork 39021÷ laut til ⸢altarissins [var. altaris AM 325 VII 4° “325 VII”, etc.]
ÓH 1823÷ Capella var þar fyrst gor oc sett þar ⸢alltarit [var. allterit ÓH235 17315] sem verit hafði leiði konungs
ÓH 6024÷ framme fyrir honom var alltare fagrlega með silfri buet
Alex 2131÷ (propr.elem.) Biarnskínn til maríe alterís
NoDipl ([c1286]) 531÷ i veggiom vigiz kirkia. þo at alltare se niþr fallit rvglað æða ór stað fœrt. æða alltaris steinninn liotliga brotinn
ÁKr 248÷ var þar yfir sett ⸢altárit [var. -er- AM 39 fol “39”], sem grǫptr konungs hafði verit
var. Hkrᴵᴵᴵˣ 2304: AM 39 fol “39”÷ Þar setti hann fyrir ⸢altári [var. allteri AM 39 fol “39”] tábolu
var. Hkrᴵᴵᴵˣ 31313: AM 39 fol “39”÷ þa sveittiz roðan helga sva at drꜹp a altarit ofan
Sv 1096÷ millem tveggia ⸢alltera [var. alltara Thom² 35418]
~ lat.inter duo altaria
11526 Thom¹ 1154÷ hann skal lata gera eitt alteri j kirkiunni ok mœsso fott. kalik ok bunad allan til syslæ
DN II (1302) 5723÷ þar er bloð Crist i allteri
EncHauksb 17617÷ siðan skal konungr ganga til alteris oc taca þar blezan
Landsl 329÷ (i propr.comp) till Nicolass altaress j Halwars kirkiu
DN II (1324) 1319÷ (i propr.comp) syngia hatidulega Mariu mœsso ... att Marialteri j Mariu kirkiu j Biorgwin
DN II (1324) 1321÷ lę́t hann grafa ser grꜹf fersceytta hia altari
Jón³ 248÷ eígí hẏggium ver þa eíga at standa vídr heilaght altere ok þær forner fram flẏtia er till heilags alteres bẏria næma þeir skilí sealfuer mædr godre skípan huat æmbætte þeim er j hendr fenget
SvR 726÷ þeir sæm eígí skilía æmbætte heilags alteres ædr vro᷎kelega gæta þa ero þeír eigí værder at níota þeira forna er till heilags alteres bẏría
SvR 733÷ (i propr.comp) til Thorlaks alltaris j Krosskirkiu j Biorghuin
DN I (1330) 17125÷ (i propr.comp) til Margrettar altaris. x. aura bol
DN III (1331) 1486÷ þo at ⸢altære [var. altare AM 78 4°] se niðr fallet rughlat eða or stað fꝍrt
JKr 34624÷ scal konongr ganga til alteris oc taka þar blæzan
Bl 19827÷ J þæim stað giorðu Carta[go] men þæim altari
Rómv595(2010) 10611÷ (i propr.comp) Hafuarder prester att Marghreto altare j Halfuardz kirkiu j Oslo
DN V (1340) 11331÷ Hon var þui uøn at sitea i hia altere. quenna megin um tiþir
GBpA 734÷ kerlingin sát sva ne᷎r altarino
GBpA 738÷ (i propr.comp) iorð Marghreto altere j Haluardz kirkiu j Oslo
DN II (*1329›vid 1348) 1445÷ till alteres hins hælga Etmundar j sydra vengenum j Halluardz kirkiu j Oslo
DN IV (1349) 27924÷ þeim kennimonnum, er nu standa iafnan at skylldu fyrir helgum alltorum a vorum timum, hæfir ‹iafnan hreinlifi at hallda›
JBapt²A 85533÷ (i propr.comp) svá at ekki væri öðru lýst en því at Petrs altari
MarB 13721÷ byskup stóð fyrir ⸢alltari [var. altarinv MarA 35511] í musterinu
MarS 1524÷ hinn vngi maðr ... gengr nv glaðr til alltaris
MarS 3319÷ sýndisk prestinum á fǫstudaginn langa sjávardjúp hjá altárinu
NjM 4597÷ Svbdiaconus skal lesa skrẏddr pistil j messo ok føra med messu diꜳkní kalek med pateno til allterís ok þiona allterí
VígslB 10924÷ (i propr.comp) kys ek mer legherstaad jnni j Nœrderhofs kirkiu firir Mariu altære hia fædr minum
DN IV (1361) 32818÷ enn er of[rid]r heidinna manna efliðist aFraklandi. Þa falv kristnir me⸌ɴ⸍ helga doma sina ok grofv langt jio᷎rd utan borgar vndir allteri þui jkirkiu er gio᷎r var til dẏrdar Mathie postula
~÷ Go᷎rdi Abram þa þeim sama gudi til heidrs eitt alltari. sem honum hafdi uitraz
~ lat.ædifucavit ibi Altare Domino
HistSchol 4920 Stj¹ 1053÷ segiz af ebreskum monnum at ... alltarit uæri sett i þeim sama stad sem Abraham gordi sitt alltari
~ lat.altare factum
HistSchol 6413 Stj¹ 1309÷ Gordi hann þar sidan eitt alltari. kallandi ok heitandi yfir þat sama upp á guds nafn
~ lat.erecto ibi altari
Vulg Gen 33,20 Stj¹ 18619÷ Simeon, er bar Crist til alltiris med fornum
Encᴵ 269÷ hann leyfir vm sidir at skrinit stanndi ifir litlu alltari sua sem ihẏrning nockure
~÷ Leggr þa kaupmadr sina ho᷎nd ifir alltarit sveriandi diarfliga vidr guds nafn
~÷ (i propr.comp) [lectara dwkr slitin oc l]ere[pt]s dwkr [y]fver peturs alltari
IslDipl ([c1392]) 1038÷ ⸢allterit [var. alltarit ÓH 6024]
ÓH235 17315÷ (i propr.comp) þar medh scall ek hafua leghstadh firir Mikials altari i kirkiunne
DN XII (*[c1300]›AM 902 a) 2137÷ gengr byskup o᷎ruggr ok gladr til allteris ok syngr messu
Ambr 397÷ fra allterino
Ambr 4516÷ i þeiri kirkiu ... syndiz hann hia allteri optliga
~ lat.ad altare
VitAmbr 262 Ambr 509÷ færdi hun þær (ɔ: oflætr) til kirkiu ok allteris
Greg 3947÷ geck hann til alltaris
Maurus 67111÷ er þeir voru leiddir til alltaris at offra, þa villde erkibyskup eigi snuaz moti kongi ne vid hans offri taka
Hák81 33121÷ Enn adonias flydi til landtialldz guds. ok lagdi hond sina a heilagt alltari suo sem jatandi sik til hreinlifis ok þionustu mannz j helgv tialdi guds
KgsA 11916÷ Hann badz fyrir hia alltarinu i kirkiunne
MarE 73218÷ Alltari skal med .iiii. hornum uera. þat skal med eiri bua
Stj² 30740÷ Alltarid skal holt innan vera. suo sem er aa fiallinu synt
Stj² 3085÷ (i propr.comp) altarisbuningur a mariealtari ad aullu
DI V (1461-1510: Bps B II 4) 3083÷ (i propr.comp) altarisklædi a martinusaltari med einum oc .xx. oddabuningi forgylltum
DI V (1461-1510: Bps B II 4) 30831÷ (i propr.comp) epter offertorium. j messune. var Þordr diakni kominn fyrer Mariu alltare
LBpA 11310÷ liet Arne byskup smid (“Feil for: smida”, ed. note) iiij alltare j Skalholltz kirkiu um fram þau er adur uoru
AnnLy 29231÷ (propr.elem.) Jtem lagdizt til sidan Geirmundur kom ij kyr oc ij hross alltarisklædi sæmiligtt fyrer mariualltare med dukum
DI II (*[1343]›AM 263ˣ) 78512÷ ij. krokstẏkur. og ein er stendur a alltari
DI III (*[1360-1389]›Bps B III 3ˣ) 1568÷ bryk yfer alltare
DI III (*1367›AM 263ˣ) 2141÷ (i propr.comp) Marie alteri aat Kristkirkiu i Biorghvin
DN II (*1307›DonVar 1ˣ) 7610÷ (i propr.comp) iord þa er ligger vndir Jacobs alteri j. Kristkirkiu j. Biorgwin
DN X (*[1339]›apogrˣ) 3611÷ *Halldorr keypti bein Asolfs ok let giora at treskrin ok setia yfir alltari
LdnHb105ˣ 1435÷ Hann ... fellr allr til iardar fyrir alltarinu
~ lat.ante aram
MirMar1898 518 MarD634ˣ 7735÷ (i propr.comp) sem godrar aminningar biskup Joon gaf till Etmundz alteres
DNᴵᵛ (1389) 4248÷ (i propr.comp) anduardhade han þa iordh Skrastadher oftnæmfda sira Vlfui fyrnæmfdom j hænder vndir þen sama altara sæm þen sama iorth gefuen var ok Jons altare kallades þa ok nu kallas Peters altare
DNᴵᵛ (1395) 47237÷ (i propr.comp) anduardhade han þa iorth Skrastadher oftnæmfda sira Vlfui fyrnæmfdom j hænder vndir þen sama altara sæm þen sama iorth gefuen var ok Jons altare kallades þa ok nu kallas Peters altare
DNᴵᵛ (1395) 47237÷ (i propr.comp) R. hafde gefuet til Jons alteris j Haluardskirkiu. er nu kallas Peters alteri fiora marka bol
DNᴵᵛ (1395) 4797÷ (i propr.comp) at R. hafde gefuet til Jons alteris j Haluardskirkiu. er nu kallaz Peters alteri fiora marka bol
DNᴵᵛ (1395) 4797÷ (i propr.comp) ver hafuum med raade ok samþykt vars capituli gort jardar skifti med Ædmundz altare j kirkiu vaare j Oslo
DNᴵᵛ (1396) 38911÷ (i propr.comp) gefuet ok tillagt Mari altareno vndir korenom j Mari kirkiu j Oslo
DNᴵᴵ (1390) 39914
2) (pars pro toto) kirken som helhed ⫽ (pars pro toto) the church as a body
●●● þá rentu, sem hann tók af heilugu altari fyrir sín störf, lagði hann alla fram fyrir guðs ölmusur, fátæka frændr sína
GBpD 1332●●● sátu kennimenn með bóndum í héruðum, ok höfðu þat borð af kirkjunnar rentu, sem góðfýsi fyrri manna hafði offrat altarinu
GBpD 3136
3) (om sejrsmonument ⫽ of a victory monument)
II. (proprial.)
(om stjernebilledet Alteret, lat. Ara ⫽ of the constellation Ara)
Form.: alltari (16); altare (14); allteri (8); altari (7); alltare (7); alltaris (6); alteri (6); altere (5); alltarit (4); alteris (4); altaris (3); alteres (3); altareno (2); allteris (2); alltarinu (2); altære (2); Altare (2); altaress (1); alltorum (1); allterí (1); allterino (1); altarit (1); altara (1); Alltari (1); altarino (1); alltiris (1); allterit (1); er (1); altáre (1); altarinu (1); altarissins (1); altárinu (1); alltere (1); alltera (1); Alltarid (1); alterís (1); alltarino (1);
Comp.: eir- (1), for·messu- (1), fram- (1), frammi- (1), guðs·móður- (5), há- (28), kross- (4), sála- (1), sál- (1), sálu- (1), smá- (1), stein- (1), út- (10), várrar·frú- (1)
Gloss.: EJ _; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl; Suppl1 _; Suppl2 _; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb; HertzbLat; HertzbTill _; Suppl4 _; Fischer; Anm _; Bin _; Rím _; LP altári; Med; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH m. & n.; AJ; deVr; Fr4; NO; Walter _; ÁBlM; Bl; WPA _;
Litt.: Gunnar F. Guðmundsson 2000 204; Gunnar F. Guðmundsson 2000 9, 36, 81, 170-1, 177, 184; Guðbjörg Kristjánsdóttir 2000 159, 163, 194; Guðbjörg Kristjánsdóttir 2000 161, 197-8; Höfler 1931 [ANF 47] 259-260; Lange 1956 [KLNM 1] 113-114; Magnús M. Lárusson 1956 [KLNM 1] 114-115; Males 2013 [VMS 9] 114, 116; Veturliði Óskarsson 2003 [BA 43] 150; Widding 1952 [APS 21] 166-167
Genre. (expected): religious works [rel]: 52 (30); charters [dip]: 22 (9); historical works [his]: 15 (19); contemporary sagas [bis]: 7 (8); unclassified [ ]: 7 (0); legal works [jur]: 6 (11); romances [rom]: 2 (12); learned works [div]: 1 (3); family sagas [isl]: 1 (14); legendary sagas [fas]: 0 (5); þættir [tot]: 0 (2);
External (non-ONP) resources:
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net