endir, endi (spec.: endr var. Jb, 1982: NKS 1930 a 4° “g”, SebReyk, 1647) sb. m.
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
I.
1) (om udgrening) spids, arm, gren
fiórer eɴdar hans (ɔ: krossins) horfa í .iiii.ar átter heims
HómÍsl¹⁴(1993) 17v1syndiz mer sem þat væri tre mikit. ok oðo ⸢endarnir [var. limarnar Mork 39521] vppi. enn rætrnar i sianom
Fris 30520þucklar brodirinn iarnteininum at elldinum sem hogligazt, suo at endinn nair elldinum
MarD635ˣ 105612
● standask á endum
def. 1/2?
bað hann, at taka skyldi ostkistu Þorgerðar, og var svá gǫrt; lagði hann þar í niðr sneiðirnar, ok stóz þat á endum ok ostkistan
NjR1908 1113Njáll ... greiddi þá fram allt féit, ok stózk þat á endum ok þat, er Gunnarr átti at gjalda fyrir sik
NjR1908 16312þeir luku eigi fyrr upp gørð á hendr honum, en gǫrt var áðr um hitt málit, ok létu þeir þat á endum standask
NjR1908 1772bað hann, at taka skyldi ostkistu Þorgerðar, ok var svá gǫrt; lagði hann þar í niðr sneiðirnar, ok stózk þat á endum ok ostkistan
NjM 12527Njáll hafði ávaxtat féit ok greiddi þá fram allt, ok stózk þat á endum ok þat, er Gunnarr átti at gjalda fyrir sik
NjM 18022þeir luku eigi fyrr upp gerð á hendr honum en gǫrt var áðr um hitt málit, ok létu þeir þat á endum standask
NjM 19611var þa uegit fet ok stodzst þat a endum ok þat er Sigmundr atti
Fær 653Audun seigir Þorsteini ættlan sina og kuad miog ꜳ endum standaztt þa er hann hefde selltt saudfe sitt til biargar modur sinni og þꜳ voru epttir .iij. merkr silfrs og hafde hann þꜳ ættlad henne .iij. vetra biorg med Þorsteini
AuðFlat 4115veidimadrinn sagdi honum þath eigi haglegtt ath gefa vid alla eigu sina. og veit eg ath þat mvn ꜳ endum standaztt
AuðFlat 41119stendzt þá ꜳ endum, at þa er liós dagr vm morguninn; er þá og á skip kominn allr sa fiár-hlutr
Krók 1822Víg húskarls Atla ... stózk þat á endum ok þeira tveggja, er fellu með Þóris sonum
Gr 14219
2) (den ene/anden) ende (af to), (forreste/bagerste, øverste/nederste) del
Nu bregðaz menn við um bva quoð oc fara at sinom enda hvarir. oc ef þeir hittaz á. þa ...
GrgStað 3246ec a her iarþhvs. oc mon ec þa þangat ganga. en þess er aɴaʀ endi i scalanom
Mork 10514komvz þeir ... i eit iarþhv́s oc var annarr ⸢endi [var. endir MHFlat 35317] til scogar
Mork 19111Þar var mikill scali oc dyʀ a boðom endvm
ÓH 24011Liðit syndiz þo myklo meira enn var fyrir sleðanna sakir. enn þótt is væri a votnvm .ij. rasta langr. þa var fyrri annarr endir hersins af isinom enn annarr kvæmi a
HákFris 44637Flosi hugði at handklæðinu, ok var þat ... numit til annars ⸢*endans [AM 468 4° “hdrr. nema M”; non emend. jaðarsins]
emend. NjM 29017: AM 468 4° “hdrr. nema M”Flosi hugði at handklæðinu, ok var þat raufar einar ok numit til annars ⸢endans [var. jaðarsins var. Njála 5923: AM 132 fol “A”]
NjR1908 26410gera skal garð or enda annars garðz ef uil
Landsl 1466leitvþu þeir ser * nattstaþar ok fvɴdv firir ser skala nokqvorn mioc mikiɴ. voro dyʀ a enda ok iafnbreiþar skalanvm; þar leitvþv þeir ser natbols
SnE 5014settiz Loki at ꜹðrvm enda en Logi at odrvm, ok at hvartveggi sem tiþaz ok mættvz i miðiv troginv
SnE 5414aɴarr endir hornsins var vt i hafi, en þat sattv eigi
SnE 603ei þoki til miorra enda. ef ei eru rammar skorður uið settar
nærmere def.? EbWolf(2003) 24118tóku suá marger stokkinn [einn], sem á fengu halldit, ok skutu oðrum endanum [í] hyrningina, suá hart at nafarnar hrutu af firi v́tan ok hljópu í sundr veggirner
EgM(2001) 315En er þeir kómu í miðjan skálann, þá fell Grímr dauðr niðr. Skarpheðinn gekk til enda hússins
NjM 33323þeir skulu reisa kistuna örðiga til hálfs ok bera stokk á endann með stórafli
Æv⁸² 23522nú munu vér leggja skip vár hvert at enda annars
ǪrvM 563þar var mikill skali ok dyrr a badum endum
OrknFlatᴵᴵ 17712Jrland er eyland ok ligr i vestr ætt ok horfer annar ender eyiarinnar j sudur enn annar j nordur
Dugg681a 31annarr ender eyiarinnar
Dugg681a 31Enn bord la millum fiallana yfer dalin sua langt at huar ender la j sinu fi‹a›llino sem bru uæri
Dugg681a 303geingr sidan hellinn til enda
Sams 162Kroka skaltu gera i iodrum ok endum tialldanna. at þau megi samanteingia þegar er uill
Stj² 3073badir endar
Gísl 720þeir gio᷎rdu sier skala mikínn. ok horfdi annar ennder j lanndnordur. enn annar j ut sudur
Harð 15729Þa var og so husa-skipan, ad huortt hus stod af ennda annars, enn onnguar stofur
Fljˣ 3614Þann vetur enn sama sa Hallkatla Einarsdotter. hun var at kirkiu lios heim under virkinu ok horfde annar ender liossens upp i lopt enn annar nidur til jardar
HrafnAˣ 23019
3) (om ende på reb, etc.)
Gras þat er acacia heitir legg við enda þarms ef út snýz: þá mun aptr snúaz; ok svá sár ef um vændiz
Med655 47215þa var fastr annaʀ endir caðalsins
Sv 18627sé þá borinn annarr ⸢endir [var. endi AM 173 d A 20 4° “q²⁰”] um stokk eða stein
var. Jb 1982: AM 173 d A 20 4° “q²⁰”Tǫku vér strengina ok berum um ásendana, en festum aðra endana um steina
NjM 18811Síðan sýndiz þeim sem hann tæki eitt blátt hnoða ór *brókabelltispungi sínum ... ok þat yrði at einum streng. Sýndiz þeim sem hann helldi þar í annan enda ok læsi sik upp eptir
Æv⁸¹ 2234annarr ⸢endir [var. endr NKS 1930 a 4° “g”] (reips)
var. Jb 1982: NKS 1930 a 4° “g”opnade Brusi kuid a Asbirni ok nade þarma enda hans ok knytti vm jarnsuluna ok leiddi Asbiorn þar j hring um. en Asbiorn gek æinart ok roktuzst suo a enda aller hans þarmar
cf. def. 9: á enda OStór 52737Gras þat, er accacia heitir, legg vid ennda þarms, ef ut snyzt, þa mun aptur snuazt, ok sva sar ef um vendiz
Med434 2712oc mun þo endir einn leystr vera um þa ogiptu er yðr frændum mun þar af standa
cf. Guðni Jónsson 1943 [ÍF 6] 14 note 4 Gíslˣ 720
● binda enda [á e-u]
4) (om krops ene/anden ende)
Føtr ero ender licams
HómNo²⁴ 10417sva hæfir þat (ɔ: hafstrambr) synnz sæm þægar hafi þat svængz fra oxlum ofan oc æ þvi miora er þat hæfir næðar mæiʀr værit set. En þat hæfir ængi seð hværso hinn næðre ænnder er skapaðr a þvi hvart hælldr er at sporðr hæfir a værit sæm a fiski eða hæfir hvast niðr værit sæm hæll
Kgs 2713Hali er ok endir ꜳ hueriu kuikuendi; svá feingu þeir ok dáligan enda
ordspil, cf. def. 11 Thom² 35635nú ertu til hvorstveggja enda afbragð annarra manna, vænn at yfirliti, enda eigi fættr sem aðrir menn
Án 34922floka trippan hleypur þegar ut ... hesturinn fylger henni. hon hefer uppe ymsa enndana
SigrFr 9310karl hafði krók í nefinu, en kerlíng hríng ... hann krækti króknum í hrínginnn, ok var þá upp á þeim ýmsir endarnir; en þá krókrinn slapp úr hríngnum, fekk kerlíng bakfall
HálfdBr 56913Hiallti þrijfur hinn þridia, og fleyir honum ꜳ̋ elldinn ꜳ̋ sijnum enda
def. usikker; def. 2? cf. div. transl. Hrólfˣ 9711
5) sidste del, slutning
Ðvi at þa licar guði atfærð vór. ef vér fyllum með staðfostum ænda gott værc. þat er vér hofum up
spec. text, def.?cf.Sa er staðfastr er alt til ænda
1152 Alk619 1155Endir guzspiallsins er ok akafa halæitr, ok sva hvert orðit þar i mille
Jón¹FrgA 43916
6) (ords) endelse
7) (måneds) slutning
8) afslutning, slutresultat, udfald, konklusion
svmir svarcoþo vm hverɴ enda eiga mondi malit
Þing¹Mork 3795leidi hun nu hennar mal til nakcors lettera enda, en i sagdan punkt megi likendi a þikcia
Mar240e 63413sá varð endir á, at Bjarmar flýðu, en úgrynni fallit
ǪrvS 3513æigi matti uita huerr ender mundi uerða a orrostonni
~ lat.cum etiam tum euentus in incerto erat
6431 Rómv595(2010) 6412Vard þat endi a þeira viderreikningh
DN IV (1345) 23530j þeim mꜳlum sem vpp uóru hafinn ꜳ Jslandi en eigi til enda færð
ÁBp220 2723virðiz honum allt einn enda hafa, at hon sé bæði vitr ok góðgjörn
Æv⁸⁵ 25211fellr svá endir yfir hans mál, at hann strýkr brott ór því gózi föstu ok lausu sem hann kallaði sitt
Æv⁴⁸ 1558Hof hann þa vpp ok sagði alt til enda skipti þeira Skialgs ok Ro᷎gnvalldz
cf. def. 10 RRÓT 35011mal mitt er sua til enda komit at ek skal nu vera j fylgd med godum monnum
KlmA1980 1163þat er m[yrkr kom y]fir. se ek eigi firi annann ennda. um mal ydr
cf. def. 2 Ljósv162 5810huern enda sem ꜳ med ockr Haralldi konungi þa mun eg ecke suikia hann ne land vndan honum
MHFlat 34737þat uissum vid eigi huerr enndeʀ at þar uard upp ꜳ þeiʀa j mille
DI VI (1484) 52123spyrr grimr huat hann ætle huern ennda eiga muni med þeim
Harð 13426ek uil nu uita huern ennda eiga mun um gipting systra þinna
SigrFr 10621sá varð endir á, at Þorgils fell dauðr fyrir Þorgeiri til jarðar
Gr 897En svo sem þessi smíð var á enda fœrð ok at öllu orkuð, stefnir drottning enn þing
Mág² 1313sende menn sav at þeirra erinnde mvndi lithen enda hafa at so komnv nema myskvn gvdz kome til
KonReyk 2826seigizt þvi vera þar komen at hann vill ganga þar fyrer enda vmm ꜳ keisarans vegna
LazReyk 17910þui næst beidde hann orlofs ok mælti suo til hennar nu uil ek fru seger hann ganga ⸢til lokins [var. fyrir enda AM 510 4°] um mitt erende. Sueinn sagdi hon. ek sagda þier þat at ek munde eigi iatazt þeim manni sem ek hefe alldre sed
var. Jarlm¹ 1512 → Jarlm AM 510 4° 24r.j þejm malum sem up hofd voru a Jslande enn ei til enda færd
ÁBpˣ 277þuiad þad matte alla tima diarflega seigia ad hia Runolfe abota munde annar ender mala Arna biskops
“Det kunne ... sies at dersom abbed Runolv hadde fått rå, ville striden mellem biskop Arne og Åsgrim ha fått en annan slutt”, Stefánsson & Stefánsson 2007 95; evt. anden tolkning? understreges her forhold/interessefællesskab mellem abbed og biskop? ÁBpˣ 917kom Þoroddur bonde til hennar og spurde ad vm sott hennar huorn enda hun hyggur ad eiga munde
Eb447(2003)ˣ 23923sá verðr endir, at sonr frakkakonungs yfirvinnr þá alla
Rémˣ 89Inti Órækja þá til, hvern enda hafa skyldi mál hans, bauð ok alt hit sama
StuᴵR8ˣ 47824mér segir eigi mjǫk hugr um hversu til enda ganga skipti þeira Þorgils ok Þorvarðs, ok ætla ek Þorvarðr valdi afbrigðum
StuᴵᴵR11127ˣ 2574vissa eg ei huad eg skylldi gio᷎ra ... edur huorn enda þetta skylldi hafa
~ lat.finis
14936 ÆvÓd200ˣ 1501
● góðr/illr/... endir
eigi er þetta goðuenligt. ok mun illan enda eiga
BandM 294þo atti med þeim illan enda at sidazstu
OStór 52234Laung var su dagþingan med ymsum atuikum ok motkaustum, þuiat sumir toludu skynsemd, enn adrir horfa upp ꜳ sialfra sin auinning, ok æigi var uænligt til gods enda
Thom² 31512efni skal uel byria, er sua miklu vardar, at hafi godan enda
Thom² 3167þat mꜳ uel hafa godan ennda
Thom² 32619Geingr þat fliott, þuiat allir standa med, at þat hafi godan enda
Thom² 36528lygzt þeirra lif medur godum enda
Rém 37227Jngjaldr ... letzt uęnta med konungs hamijngíu ath godann ennda mundi eiga þeirra erínndí
~
Rafn 1830 7622 HG AM 152 fol 142vb35Arne biskop bar jafnlega mikla annsemd fyrer þui, hvo᷎rsu þetta mal mætte gagnsamlegann enda eiga
ÁBpˣ 255allt ma en gud til godz enða læiða. ef traust ok astundan. er a hans vald laght
DN VIII (*1340›apogrˣ) 13635klækis efni eru i hꜹfð, er oc likaz at illann enda eigi
ÞSHˣ 17010
9) ophør, undergang
a enom efta dege dominus. þéim es aldrege verþr eɴder
HómÍsl¹⁰(1993) 13r24eigi mon eɴdir verþa ríkis hans ne conungdoms
HómÍsl³⁸(1993) 63r11þui true ec oc at góþer meɴ eigo þa vistar vón meþ gvþe almótkom i himensrikis dýrþ svat aldrege keomr fyr eɴda
Játn¹(1993) 67v3sciot scoloþ er þa fagnaþi eignasc es eigi scal eɴdi a verþa
Eras 218í fagnaðe þæim er æigi verðr endir á
FV619 1557í liose ok í fagnaðe þæim er æigi værðr endir á
FV619 1588Sa hygr mykin hægóma. þvi at margr myndi vilia a æinum dægi opt at vettoge værða ef costr være þes. En æigi være æilífar qvalar ef endir yrði á
HómNo¹⁴ 7133á þvi værðr alldrigi endiʀ
HómNo²³ 10211Ef nøcqer ógn. er vɢaɴde. þa er sv vɢaɴde. ⸢es non hever enda [var. er engan hefir endan Andr⁴ 40823]
~ lat.finem
PassAndr 176 Andr¹Cod645 12917einn var oc endirinn erviþissins, at hvartveggi toc liflat firir guþs cristni, sva sem nu er fra sagt
Pétr²B 21536engi ennder er a mykyleik þins velldiss
~ lat.magnitudinis tuæ non est finis
JDamBarl 11613 Menota: 89ra5 BarlA 16829... (at) hava alldrigi þessa heims lyktir eða ennda þessa meínlætes
~ lat.finem
JDamBarl 12539 BarlA 18422gefi þer guð þar imotj þa sæmð oc sælu ær alldri uerðr ændir a
~ lat.Donet tibi dominus ... æterna
JDamBarl 12740 BarlB 22611nu mun guð vilia at endir verði a þvi hinu rangliga riki er þu hefir hapt um hriþ
Sv 6816a mino life man skiotr ænder verþa
Thom¹ 2327latið nv verða enda vm siþir a þeira vesold
Bret 23914Ef nøcqer ógn. er vɢaɴde. þa er sv vɢaɴde. ⸢es non hever enda [var. er engan hefir endan Andr⁴ 40823]
~ lat.finem
PassAndr 176 var. Andr¹Cod645 12917 → Andr⁴ 40823var nv miog endir a þeirri lendra manna ætt a Svnnmæri er gofgvzt hafði verit. ok Blinndheimsmenn voro kallaðir
HákFris 47519Hér skal nú endir verða
NjR1908 21219endir lifsins er viss
ÆvHauksb 17815varð sva enndir i Fránz á konvnga ę́fi þeiri er komin var af Karla magnvsi
AnnReg 10536Vita vil ek, hverso þat er rett at hefna an enda þeirar synþar, er með enda er ger
spec. text~ lat.cum fine
Dialᴵᴵᴵ 1626 GregDialC 25431Hér skal nú endir á verða
NjM 2347ef hann leitaz fyrir sem mik varír. ok reiꜱir herbudir sinar odrum megín ariɴar. þa skulum ver rada at þeim. þuiat þa er endiʀ þeirra yfir gangꜱ
Gyð(1995) 354iarðligt riki er engu nytt nema at kaupa með þvi þat eilifa riki er alldri verðr endir ꜳ
ÓTᴵ 30613hann er sannr guð ok eigi mun verða endir ꜳ hans riki
~
PS 10112 Pétr SÁM 1 22rb13þeir menn sem fa. æilsku þæira luta sætleiks er allðre uerðr enðer. a
BarlC 2055alldri me᷎gi enndir verda þeirra velgio᷎rnı᷎ngha
~
HMSᴵᴵ 1283 Nik Holm perg 16 4° 43v12fiora *manuðr hvern eptir annan var braud borit fyrir alþydu ... or laupunum, enda kom þeim þo alldri fyrir enda
~ lat.neque deesse potuit aliquando
39937 VP 4002vard nu miog endir ꜳ þeirre lendra manna ætt, er gofguz hafdi verit ꜳ Sundmæri, er Blindheimsmenn voru kalladir
Hák81 4616Sied er þat ... at nu mun verda ender a ofsa yckʀum ok [yfer gan]gi
Vikt 153nu skal endir ꜳ ridazt pictorsins lifdaugum
MarE 56418set libera nos ꜳ̋ malo. su er hín sionda bœnn ór drottinligre. bœn jarteigner enda hrygdar postula. þeirar er þeir hófdu af dauda drottinss
Mess³ 6116ȷ́ þat ríke sem ... alldri uerdr endir a
Doroth429(2011) 11830fieck hann j lavn ... pislar vættes krvnv sem alldre verdr enndr ꜳ
~ nty.ewyghen
LegSebPass 334ra37 SebReyk 1647til enda
def. norr./lat.? cf. def. 11~ lat.et dextera tua suscepit me. Et disciplina tua corexit me in finem
818 (Vulg Psalm 17,36) GlossPsalt 918nú mætti svá vel verða, at þess yrði skjótt endir
Knýtl1741ˣ 13022lifa i þui riki, sem engan hefir enda
~ lat.quæ caret termino
MirMar1731 36912 MarD635ˣ 8346ok verðr eigi endir rikis hans
~ lat.et regni ejus non erit finis
PassPP 1617 Pétr²Aˣ 19332Hljópu þeir Hrafn þá upp ok spyrja, ef þá væri sét fyrir enda um sættina
StuᴵᴵR11127ˣ 17314
● á enda
‹V›ard þetta enn sem aller veralldleger hlvter adrer at keisarans ferd var ꜳ enda
HenKunReyk 5031hans bæn var ꜳ enda
LazReyk 1855eptir at‹ta› mꜳnadi kemr meistari fyrir kong, ok segir sik ꜳ enda at læra þaɴ maɴ
HákHárD(2009)ˣ 129
● alls endir (cf. allsendis adv.)
● til alls endis
oc villdi haɴ helldr leggia á nauþina a heɴdr ser. helldr an maþriɴ misti til allzeɴdis dyrþar eɴar. eþa fiáɴdiɴ scylldi þui a vallt hǿlasc at haɴ hefþi ríkri orþit af illzco siɴi oc flǽrþ
HómÍsl⁴⁴(1993) 77r22Sagði Kuelld Vlfr at þa mundi þar til draga sem honum hafði firer boðat at Þorolfr mundi eigi til alsendiss gæfu til bera vm vinattu Haralldz
EgM(2001) 2520er þat mal manna. ef þat hit frækna folk hefði matt ⸢til [var. ÷ GKS 1005 fol] alsendis vo᷎rn við koma. at Ormriɴ mundi seínt wnnínn hafa vorþit
ÓTᴵᴵ 27712þat er reynt at engi maðr helldr fullkomliga sinum þrifnaði til alsendis
RRÓT 3213Messu serkur huítur ok hælsidr ok runr iarteígner godlifí flecklaust er hann skylldí hafa til alsenndís
Mess²625 4019alla þa er hans fortaulum hlyda til alsendis leidir hann ok lockar i þann elld ok bruna, er stendr ꜳn enda
MarE 5597
● án enda
Þessa hlute alla eignasc helger on enda
~ lat.infinite
14824 ●Eluc674(1989) 1487haɴ hevir avallt lifat ... oc mun sva a vallt vera ǫ́n eɴda
HómÍsl⁴⁴(1993) 74r8hevir haɴ sva nu gorᴛ af miscuɴ siɴi ... at þeir allir er vel hallda boþorþ hans oc lifa lastvarir. scolo a vallt lifa meþ honom ón eɴda sem haɴ siálfr
HómÍsl⁴⁴(1993) 74r12ok late os fara í frið þann er vér megem ꜵn enda sia þrifsemi guðs
HómNo¹² 6920er þar gleþi a valt ón eɴda
~ lat.est tibi exaltatio sine fine
PassMatthMombr 25946 Mth²Cod645 11313Vita vil ek, hverso þat er rett at hefna an enda þeirar synþar, er með enda er ger
~ lat.sine fine
Dialᴵᴵᴵ 1626 GregDialC 25430því skaltu vá ok vilsinni með oss þola án enda, at þú vildir aldri enda oss at þjóna
GBpD 935
● gera enda [e-s / á e-u / fyrir e-t / um e-t] [með e-jum]
þu gerþir fvrstr convnga enda a blotom scvrþgoþa
~ lat.renunciasti
VitSylv 51513 SilvFrgIV 820Af þui gerþi Gvþ. enda a þesse villo
~ lat.finem
VitSylv 51515 SilvFrgIV 826at þv gerir enda nockorn á ufriðenom
~ lat.modum
Alexandreis 2207 (VIII 454) Alex 12811gerðo þæir ... enda a sinum funde
~ lat.Soluto igitur colloquio
18330 Thom¹ 1837þetta hans hit skamma andsvar meðr nattenne, er nv færr at hondum, gerer a þæirra tale skiotan enda
~ lat.colloquium diremit
19728 Thom¹ 1975ok þat huarer tuegiu hallda ok hafa *eifinliga sem hann gæyrðe enda aa
IslDipl (1340) 1538Skylldi hann þar vera staðfastr ntr ok daga, eigi til mvnklifis sins heim farande fyrr enn gert veri fyrir enda
MarS 18817Gerit enda herra ꜳ hinu v rettazta boði
~
PS 11429 Pétr SÁM 1 25rb1Enn ef nockuʀ leikmaðr tekr undir sik til smanar. ok minkanar kirkiunnar domandum. þau mal eðr sakir sem til kirkiu umdæmis ero ꜳkueðin i hennar lo᷎gum at heẏra vitni. rannsaka. ok enda ꜳ gora. af þui sealfu verki laupa þeir i bannz pinu
StatJón350 18715allt er fegra ok frægara, enn no᷎ckur daudlig tunga megi enda ꜳ gora
Mar240a 3342En er Þorgeirr gerde enda a sinu male þa ...
ÓTFlat 44619at þessum brefum lesnum i Rom, angraz at nyiu herra pauinn, at Heinrekr konungr skal eingan enda gera sinna uanndkuæda
Thom² 4152Nú skal ok um enda gǫrt fyrir þat
Gr 422hraut þat upp fyrir honum Þorbirni, at eigi myndi fyrir enda um gǫrt með þeim, ef svá fœri, sem hann vildi
Gr 14224er ríki maðr hefir gjört fyrir enda sinnar játningar sem hann hugði at standa mætti
Æv²³624 917þan sem vili. ok kunni fulkomen ænda gera. vm þat iardaskipti
DN X (*[1341]›apogrˣ) 416nú munu vér þessu næst þann enda gera á þessu máli, at sá maðr hafi þökk af guði er skrifaði eða skrifa lét
KlmBˣ 55514
● endir heims/veraldar/jarðar
Sa eɴ same mon koma í eɴda héims at déoma of allt maɴkyn
HómÍsl⁸(1993) 9r21Eigom vér þui at trua at haɴ mon koma at eɴda héims þessa meþ þéim likam es haɴ hafþe her. oc déoma of alt maɴkyn
HómÍsl¹⁵(1993) 20v30fra burþ criz til enda veraldar
HómÍsl²⁴(1993) 35r32mon (hann) koma i eɴda heims [at] døma of lifendr oc of dauþa
Eras 1631at enda hæims þessa
FV619 1555hann (ɔ: Elías) scal koma í enda hæims a mot Anta-cristi
HómNo¹⁵ 7322er sva á bocom sagt at í ennda heíms þessa scyli Mykael beriasc á mót ok í gægn Antikriste
HómNo³⁰ 1374En miskunnaʀ tið er fra burð Crist allt ‹til› ennda hæims
HómNo⁵ 439hann scal coma i eɴda veraldar. at dǿma of alt maɴcyn
ClemCod645 423at þu værer þeim hiolp oc heilsa alt til enda iarþar
~ lat.ad extremum terrae
Vulg Act 13,47 Páll¹ 21923hann hefir loganda sverþ, ok i enda veralldar mvn hann fara ok heria
SnE 1122En engin ueit huersu langr tími þadan er til doms dags ok enda heimsins
~
PS 6219 JJ SÁM 1 59rb35Þat kallaz vera endir heimsins. er váʀ herra kemr at dæma heiminn
~
PS 62327 JJ SÁM 1 60ra17til enda ueralldarinnar
~ lat.ad finem mundi
DurRat 4409 Stj¹ 4922skal hann (ɔ: Adam) koma nær enda veralldar i þenna heim at ganga i mot Antichristo
Encᴵ 474
● koma enda [á e-t]
● til enda
● upphaf ok/... endir
def. 5 & 9
Hann es bǽþi uphaf oc eɴdir allz
HómÍsl⁴⁴(1993) 74r20ok ein er allz upphaf ok ender sialfr. *on upp-haf ok enda
HómNo³¹ 1443lǽuisi lytr (ɔ: lítr) bæði upphaf oc ennda. oc þo hevir ænnda lyct allra luta lostr. oc allra so᷎md
~ lat.Principium finemque simul
Pamphilus 2523 Pamph 11210allt fra vpphave oc til ennda
BarlA 19516Þvi er þat vpp haf ok endir minna raða
ÓTᴵᴵ 1967(proverb.) þvi gott vpphaf hefvr godan enda
cf. def. 8: góðr/... endir FormBrúðᴵ 16323(proverb.) gott upp haf hefur jafnan godan ennda
cf. def. 8: góðr/... endir FormBrúðᴵᴵᴵ 330eingi kunni finna enda nie vpphaf
Mǫtt179ˣ 258
● (fyrir) útan enda
Ðar sculu aller goðer menn guð sia æi ok æi ok með honum lifa ok hans ænglum fyrir utan enda
HómNo¹⁸ 8835Nu er ollum mꜵnnum løypt at fara i himin-riki er til þeꜱ vilia vinna. ok vera þar með englum ok með ollumm hælgum mꜵnnum utan enda
HómNo¹¹ 668vér sculum ei ok ei glaðer vera utan ennda
HómNo²⁰ 9434við miscunn várꜱ drotenꜱ Iesu Crist þes er lifir ok rikir með fæðr ok hælgum anda æin guð utan enda ameɴ
HómNo²⁰ 955hafe Guðs vingan oc goðra manna utan enda
GrgStað 40518hann dyrkka ec. einn sannan guð. i þrimr skilningum sammattolegom ... firir vttan ⸢allra [var. allan AM 232 fol “b”] endda
BarlA 10322þeir sem gott hafa gort þessa heims skolu þa fa oc hafa eilifan fagnað með guði oc hans hælgum i himiriki [var. + vttan enda LundUB Mh 15 “Gn”, etc.]
var. Landsl 236: LundUB Mh 15 “Gn”þann er gerdi himin ok iorð ... ok ollum gefr eilifa sælu utan enda ꜳ sik rettliga truandum ok ser truliga þionandum
ÓTᴵ 1555muntu sem allir aðrir þeir er trua ꜳ skurð goð eptir braðan bana hræðiliga kveliaz með fiandanum i helvitis logha vtan enda
ÓTᴵ 2208hann (ɔ: guð) byggir i eilifu liosi. þangat er hann leiðir alla ꜳ sik truandi ok ser truliga þionandi at þeir lifi þar með honum i o vm ræðiligri sælu vtan enda
ÞorvVÓTᴵ 28527[var. + Suo skolum uer þenna balkinn ennda at os signi Gud firir utan enda. Amen Holm perg 34 4° “G”]
var. GulKrNA 32315: Holm perg 34 4° “G”huerr at þeckr ok þægiligr mun verda hinum hæsta himna konungi utan enda
ÓH1005 74734hann gefur sig sialfum fiandanum j heluiti fyrir utan ennda
~ eng.wyþ-oute[n] ende
4333 ÆvMið²⁰ 441hennar synir þottuz uita at sinnar modr sal og likamur mundi uera fordiarfadr fyrir utan ennda
ÆvMið²⁴ 5510nu ueit eg at þid erut fordiorfud vtan enda og bundin med fiandanum j heluiti
~ eng.with-outene ende
6420 ÆvMið²⁷ 642Gœymi yðr ok alla ydra vini vttan enða gud allzvalldanðe
DN VIII (*1338›apogrˣ) 12225guþ ok en helgi Olafr styrki ok efli til goþs þan varn er þessi log heldr þessa heims til ars ok friþar ok allrar far sældar. en anars heims til himinrikiss ingangu uttan enda amen
Gild¹ˣ 116hann mundi lifa med guds modur Marie utan enda
~ lat.sine fine
MirMar1731 39330 MarD634ˣ 77422
10) ende (på saga, etc.)
Her er nu komet til ennda oc lykta þessarrar sagu
~ lat.finis
JDamBarl 13511 BarlA 19521gerez sva ender a hans sogu
Thom¹ 2053Nv er komin a þessa sogv endir
Bær 12329geck hann inn i tialldbvð drottins oc flvtti fram i hans avgliti ... af gift hins helga anda þetta lofsamliga fræði oc segir vt til enda Dominus petra et robor meum et saluator meus
StjC 54517er. her endir. sa᷎gdʀar iardteignar
~
HMSᴵᴵ 13318 Nik Holm perg 16 4° 46v14saung sequenciuna Alma chorus dei til enda
SvFlat 5842Mun nu ok ⸢endir [var. ender AmbrReyk 936] þessar fraso᷎gu
Ambr 5132verde sȧ so᷎gunnar ender at vær sėm aller til gud‹s› sender
Adon 23011fór þar endir, en vér séum allir guði sendir
Vígl 11614Mun nu ok ⸢endir [var. ender AmbrReyk 936] þessar fraso᷎gu
var. Ambr 5132 → AmbrReyk 936Ok gerum vér þar enda á Vatsdæla sǫgu
Vatnˣ 11220
11) (menneskes) endeligt, død
Sa er goðr er halde retlæte alt til enda með Stephano
HómNo⁵ 4515þar syniz ender allra maɴa
~ lat.finis
Dialᴵᴵᴵ 2816 GregDialFrg² 564Skarpheðinn fekk Þórhildar ok var þó vistum með fǫður sínum (M+: til enda)
~
Njála 10211 NjR1908 6119 → ms. 15r16Þvílíkr var endir guðs úvinar
Æv¹⁶ 5824Varð eptir þat fliotr ok fagr endir þersara flestra
ÆvRob 2773Gjörir bóndi litlu síðarr ⸢sinn enda [var. sín erendi AM 578 k 4°ˣ “c”] ok fekk fagrt andlát
Æv¹⁹624 7220sóttin herðir sik með svá mikilli stríðu, er hann þikkiz skilja fyrir víst enda sinn nálgaz
Æv²³624 9026blíðu ok lítillæti hafði hann fyrir hvern mann fram með heiðarligu framferði til ⸢guðs [var. enda AM 125 8°ˣ “l”, etc.]
var. Rémˣ 1498: AM 125 8°ˣ “l”
12) begrænsning (i størrelse)
13*) (þat es merkianda es dominus villde a crosse deyia. ⸢enda [var. Croꜱ endar HómNo²⁵ 80²⁵] horfa i allar átter heims es hann es niþr lageþr HómÍsl²²(1993) 33r¹⁰; fejl i teksten, cf. ed. note; altern. emend.: enda horfa ‹endar›) → enda conjunc.
enda: “ɔ: at endar or Cros endar (GNH)”, ed. note; emend. tvivlsom, ligeledes registrering i glossar af enda som nom. pl. af endi sb. m.; anden mulig emend.: enda (conjunc.) horfa ‹endar/krossendar› í allar áttir heims
II. (y. isl.)
III. (y. no.)
koma ꜳ þann vegh er þeim mꜳ leida til evirduliga himinrikis gledi þar allre taka enda
DNᴵᴵᴵ 36526eyvirduligt lif sem eingin kemr ender vppa
DNᴵᴵᴵ 36616
IV. (propr. topogr.)
ver gæfuem þessar jarðer hæiman með Aghnæisi dottor vare ... j Enda j Matlausa grænj atta œrtogar ...
DN I (1312) 11837Gunnarr Hámundarson bjó at Hlíðarenda í Fljótshlíð
NjR 5224dottur Brandz fra Fellz-enda
StuᴵK 3221Branðr i Mið-firði edr at Fellz-ennda, enn stvndvm at Savda-felle
StuᴵK 38019Isfirðingar riðu ‹til Hundadals ok í Bæ, ok› til Hamra-enda vm kvelldit
StuᴵK 4422er þeir komu nordr fyrir Huarfsnessenda
Hák81 4612ad greindr sigurdur helldi jordina hamrenda
~
DIᵛᴵᴵ 1247 IslDiplom (1492) Þjskjs K 15 1r4[fyrr greind jord ham]rend[ar]
~
DIᵛᴵᴵ 12417 IslDiplom (1492) Þjskjs K 15 1r8kirkia ꜳ reka firir biarks enda (“﹦ biargsenda”, ed. note; propr., cf. index p. 830) og til gardsenda
DI VII (*[1491-1518]›AM 238ˣ) 4914Vatz ændir
DI XII (*1399›tr 1729ˣ) 3212
Form.: enda (114); endir (36); ennda (18); ender (14); endum (13); eɴda (8); endi (4); enndir (3); endis (3); ænda (3); endiʀ (2); ennder (2); endans (2); enða (2); endarnir (2); ændir (2); eɴdir (2); endirinn (1); ænder (1); ændda (1); endana (1); Endir (1); eɴdis (1); end▹ar◃ (1); ænnder (1); endiss (1); endanum (1); enndana (1); enndr (1); endar (1); endinn (1); eɴdar (1); Enda (1); enðer (1); endan (1); endanvm (1); eɴdi (1); endr (1); endann (1); endvm (1); endda (1); enndís (1); eɴder (1); enndeʀ (1);
Comp.: álar- (1), arz·garnar- (1), ása- (1), ás(s)- (8), blǽju- (1), bók·fellis- (1), bók·fells- (1), borðs- (2), brúar- (3), eyjar- (3), fegrðar·máls- (1), festar- (2), fjalla- (1), garðs- (6), heims- (22), heys- (1), himins- (4), hrepps- (1), hús- (1), jarðar- (2), jarð·húss- (1), krók- (1), kross- (1), lands- (33), lífs- (2), máls- (27), orðs- (1), rár- (1), raz·garnar- (2), reips- (1), sina- (1), skafts- (1), skála- (2), skeiðs- (7), snǿris- (1), spjóts- (1), stafs- (4), stangar- (2), stóls- (1), strengs- (1), súlu- (1), taugar- (2), taums- (1), teins- (1), trés- (4), vatns- (5), veggjar- (1), veraldar- (2), þarma- (1), þróar- (2)
Gloss.: EJ (endi); ClV (endi); ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1; Suppl2 _; Finsen _; Fr (endi); FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4 _; Fischer _; Anm _; Bin -endir; Rím; LP (endi); Med _; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH item endi; AJ; deVr (¹endi); Fr4 item endi; NO item endi; Walter _; ÁBlM _; Bl item endi; WPA _;
Litt.: Hægstad 1915 79, 109; Lundeby 1947 [ANF 62] 80, 83
Genre. (expected): religious works [rel]: 124 (68); family sagas [isl]: 33 (31); historical works [his]: 25 (44); romances [rom]: 17 (26); contemporary sagas [bis]: 13 (19); charters [dip]: 11 (20); legal works [jur]: 9 (24); þættir [tot]: 8 (6); learned works [div]: 7 (8); legendary sagas [fas]: 6 (11); unclassified [ ]: 4 (1);
HD (red.) — July 2011
External (non-ONP) resources:
...
...
...
...
IN PROGRESS
...
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net
endill - enn
él - éva
...
...