2herða vb.
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
A.
1) [e-t] [e-u / í e-u] (om våben, etc.) hærde
hann leitaði oc vm .ix. konongs ‹riki› aðr en hann fynni þat vatn er hann fengi hert þat (ɔ: sverð) i
Þiðrᴵ 1799sólin þurcar ok herþir tiglit
MarS 6016hann svaraði því, at hann skyldi herða sverðit í blóði Sigfússona eða annarra brennumanna
NjM 3352hann lagde ockar i mille it snarpeggiada sverd, þat er eittri var hert
Vǫls 8222þetta suerd ... lꜳ .xiij. vetur j orms bo᷎li þess er Uisper het og j hans blodi var þat hert
VSj 165Hvat viltu hér gjöra, sagði hún. Ek vil herða jarl minn hjá þér, segir Bögu-Bósi
BósC 2314suidur hann klumbuna i elldinum og herder kuistuna so
Jvs510 7324Sumer ad ⸢*hirda [AM 392 4°ˣ “H²”; non emend. herda] verk fære
JBpC(2003)ˣ 12732n.
2) [e-n/e-t] [með e-u] styrke, hærde, indgyde (ngn) (kamp)mod
hit hælga husl ok guðs licamr ok bloð. ok með þvi herðum ver trv vara
●FV619 15532von oc traust fegre forlaga en Grickir hefðe vent ser vm rið. tok at herða huge þeira
Alex 5525Marius geymdi uel sinnar sueitar. ok stillir hina ho᷎rðu. Enn herdir hina blautu
Rómv226(2010) 12116stunndvm hristir hann suerdit oc herdir sua folkid
TrójS 14217Tók hann þá heit mikit til guðs ok talaði langt ‹erindi ok snjalt› ok herði alla í ákafa, ef fund manna bæri saman, at hverr skyldi duga sem mannligast
StuᴵᴵR11127ˣ 3320
● herða hjarta [með e-u] fatte mod
er brodirinn hafdi heyrt þessa aminning heilags fodur, herdi hann hiartat med guds trausti
~ lat.confirmatum est cor eius
49839 VP 4994herd þitt hiarta med gudligu trausti
MarD634ˣ 115131
● herða hug/huga [e-rs] [við e-u] [til e-s] [með e-u] mande sig op
Sva oc ef vér gangum oft til at taca husl. þa herðum vér hug varn viðr diofulꜱ svicum
●FV619 1562her þurfum vér at taca hitt hælga husl til þess at hærða hug varn hær til guðs æmbætes
●FV619 1595þui at þeir hafðu hertt hug sinn oc huest tungu sina
Menota: 65rb10 BarlA 11931þaþan ifra herdi hann hvginn
ÓH 51613męlti sva at menn scylldv herþa hvgi sina oc ganga diarfliga fram
ÓH 55111segir konungr drꜹm siɴ urþu ‹menn› vid þat glaþir mioc oc herdu hugi sina
ÓH 62911Eptir þetta herði hann hvginn
Flóv¹ 12638Þeir herðu þá hugina ok báðu þann aldri þrífaz, er eigi gengi vel fram
HG 5220herddi þat helldr hug hans til hefndar eptir sina frendr
SvEirsp 25819herði hann þa huginn
EgM(2001) 11333er Óláfr heyrði þenna kurr, sem í sveit hans gerðisk, bað hann þá herða hugina
Laxd 692þui herdír hann hug sinn. ok ætlar at beriaz vid Iuɢurtham
Rómv226(2010) 4118treysta þeir hamingiunní. ok herda hugína medr eɢian Maríȷ́
Rómv226(2010) 14417herdír nu hugínn. ok uill vissuliga beriaz
Rómv226(2010) 21516herðu menn þa hugi sina ok eɢiaði huerr aɴan
ÓTᴵᴵ 27921þackaði konungr guði þessa vitran ok herði hug sinn þaðan ifra. ok eín strengði þa ætlan fyrir ser at fara aptr til Noregs
ÓTᴵᴵ 33313bad hann nv alla herda hugína styrkia briostín minnaz reidínnar ímot ouínom sínvm
TrójS 9025þu herðer huginn til þess oc dirfir. at tunga þín skyllði með nockurum skynsemðum þitt fals fram flyta
BarlC 20620herder hann hvgen
AnnaReyk 4469herder þo hvgan og fer og finnr þann þridia sinn vin
BarlReyk 1133Andréás prestr ... bað menn herða hugi sína
Hkrᴵᴵᴵˣ 33012herðum nú hugina ok leitum, at hverr hafi mann fyrir sik, áðr vér látimsk
Orknˣ 711
● ‖ præt. part.: herðr hugr
3) [e-t] forhærde
● herða hjǫrtu sín [af e-u] [móti e-m] gøre sig hård
Fyrir hvi herðit þær hiortv yðvr
~ lat.Quare aggravatis
Vulg 1Reg 6,6 StjC 43721skulum eigi herda híortu vor af truleysi
Mess²625 308Vilia nockrer og enn herda hio᷎rtu sin mote gude og vorum bodskap, og hallda kyrkiu eigner mote hennar frelse þa meiga þeir rettelega bannsetiast af biskope
ÁBpˣ 1636
● herða hug [e-rs] [móti e-m] gøre (ngn) hård
hærðer ærkibyskupenn af Jork konungsens hugh ... mote Thomase
~ lat.instigabat
22837 Thom¹ 22823Siaum nu i fyrstu þa uonda menn, sem herttu konungsins hug
Thom² 45712
● herða hug sinn [móti e-m/e-u] gøre sig hård
þæir ... herða sina huge mote hans hialpsamlego boðe
Thom¹ 17214Mislikar konungi þetta motris ok herdir nu þegar huginn sinn moti erchibyskupi
Thom² 33026
● ‖ præt. part.: herðr forhærdet
4)
● herða augun [í mót e-u] se olmt på (ngt), gennembore (ngt) med sit blik
5) [e-t] optrappe (ngt), intensivere (ngt)
Hallfreðr herðir at eins fiandskap við mik
Hallfr 1121hann herðir at eins fiand skapinn við mik
Hallfr61 11220er konvngr herði átgavngv. þá flyðí Valþíofr jarl
Huldaᴵᴵ 8126Þá tóku Danir ok herðu róðrin í annat sinn. En er Haraldr konungr sá, at meira gengu skipin Dana, þá ...
Hkrᴵᴵᴵˣ 12711
6) [e-m] være hård (mod ngn)
● ‖ impers.: herðir [e-m] (ngn) bliver hårdt medtaget
Líðr nú svá fram, þar til er Gautrekr konungr tekr þyngð mikla ok er hann finnr, at hónum herðir, ok hann getr eigi af sér borit, þá stefnir hann þing
HG 825Líðr nú svá fram, þar til er Gautrekr konungr tekr þyngð mikla ok er hann finnr, ⸢at hónum herðir [var. at sér þjaka AM 357 4° “F”; sér þyngja AM 194 b folˣ “G”], ok hann getr eigi af sér borit, þá stefnir hann þing
HG 825
7) [e-t] spænde (ngt), knytte (ngt), lægge alle kræfter i (ngt), anstrenge sig
ef þv villt eigi mykia reiði þina fyri bœn mina ok eigi fyri fegiafar þa herð þina hœgri hond
TrójHb 18928þa er drekin ⸢hęrði [var. hreyfdisz Holm perg 7 fol “B”] at flioga með *dyʀit, þa skre‹i›ð ⸢a allit [var. litt afram Holm perg 7 fol “B”]
KonrA 6636tok ek þa j hendr Bo᷎duari ok setta ek fæturna j fotskemilinn. let ek siga herdarnar en ek herda handleggina. treysta ek þa a af ollu afli. en hann sat kyrr suo at huergi gat ek honum vikit
Tók 13636skytr Antimus kesiunni at Aiaxe med ollum sinum oflum ok mætti ok kostadi hann reiduliga allz sins afls ok likams at herda skotet
TrójO³ˣ 1303
8) [e-t] [með e-u] skærpe (ngt), stramme (ngt)
At þvi lyktudu herdir heilagr fadir gialldit
VP 44713adh avka wor lavg herda eda lina wort gamla lavgmal
DI VII (1501) 5661Þeir herða þá seglit með sterku bandi, ok fá nú stór áföll, svá búit var við at brjóta skipit
IllGr 65215
● herða líf sitt leve asketisk
● ‖ impers.: herðir [á e-u] (ngt) strammes
i þvi bili stak hann niðr spiotskapti sinv ok stiklar a steinsto‹l›pan. Ok ‹i› þvi herdi viðiar a dyʀinv
KonrA 6432rekr á storm mikinn ... herti seglit, svá hélt við rif
IllGr 6528
B. herða + præp./adv.
á: herða (eftir/fram) á
1) [e-n / e-m/e-u(hum.)] [e-t] lade (ngt) gå ud over (ngn)
Alldri skallt þu þer þar gabb. eða. ⸢glenno [var. glaum AM 232 fol]. latr eða leik. af gera. þo at þu herðir a oss. allan þinn grimleik
BarlA 981hann gerer þannog til þeira í alla staðe sem dyrlegum hofðengia somir. en herðir eige á þeim sem hermenn ero vanir. þann fiandscap er var ímillum hevir veret
Alex 10826heidingiar ... herda þat á þeim er næstir ero. ok drepa þa
Gyð(1995) 309snyz hann med grimd upp a guds trv herdande þat a almenniligri hans heilagri kirkiu, sem honum þickir pafinn oflitit eptir ser lata
Thom¹B 51418
2) [e-t] haste af sted, rykke frem, trænge på
Þeir herda nu enn ꜳ gonnguna
Fljˣ 10818munu menn þessir vera staðlitlir, ef við þeim er horft, ok skulu vér víst herða á fram
Knýtl1741ˣ 1171Nú þá er þeim Hrafni ok hans félǫgum sveif frá þeim Einari ok Þórði, þá eggjuðu þeir, at fram skyldi ganga fylkingin ok herða á eptir
StuᴵᴵR11127ˣ 26810norðr ⸢mun ek halda, en um flutning ok farargreiða verðum vér þín at njóta [var. munum vér á herða ok er mikit starf ok farangr at flytja ok muntu undir taka AM 396 folˣ “D”]
var. Vatnˣ 3327: AM 396 folˣ “D”
3*) [e-m] [e-t] ?påtvinge (ngn) (ngt)
4) [e-t] kaste sig over (ngt)
5) [e-n] lægge pres på (ngn), bede indtrængende til (ngn)
at: herða at
1) [!] samle kræfter, mande sig op
2) [e-t] [e-m/e-u] sætte hårdt mod hårdt, angribe
Nú herða þeir at í annat sinn, ok berjaz nú hvárr snarpara
ǪrvS 937er þat mitt rað at uið herðim at þeim
EbWolf(2003) 20320Nu herðo þeir at-gavngo at garþinum, er gilldazstir voro
StuᴵK 43713En er Kolbeinn ‹ok hans menn› sá þat, þá herðu þeir at þeim ok báru þá alla fyrir borð á spjótum; váru þeir þá dregnir af sundi upp á skip sín
StuᴵᴵR11127ˣ 6715
3) [e-m] presse (ngn), gå hårdt til (ngn)
þorkell herdir nv ⸢a [var. at Eir557 42a24] gvdridi enn hvn kvez gera mvndv sem hann villdi
Eir544 42b23herðu þeir þa baðir byskuparnir at Gizuri sua at hann reðs þa þegar utan
HákEirsp 64235herþo þeir þa baðir byskvparnir at Gizvri sva at hann rezt þegar vttan
HákFris 54722Herði Sighvatr at Þorvaldi, at hann skylldi selia Ions sonum grið, sua at þeir mætti sitia i bvvm sinvm
StuᴵK 36923Ormr ... falade af honum hey en hann quazst ekki til solu hafua. en er Ormr herti fast at þa ...
OStór 5238herdu þeir þa badir byskuparnir at Gizuri, sua hann rez þegar utan
Hák81 64024(om sygdom) Tok þa sott at herda at honum
Hák81 6554Þennann vetur atte Asgrimur for ä Sydu austur ad ⸢*herda ad [Holm perg 12 4° “B²”, etc.; non emend. beyda af] fyrrnefndum sakamonnum, ad þeir jade ho᷎num utannferd sinne
emend. ÁBpˣ 906: Holm perg 12 4° “B²”herder hann ad Audunne hesta korn, ad hann fäe þad af konge ad hann kalle aptur ordlofed Arna biskops
ÁBpˣ 16825
● ‖ impers.: herðir at [!]
4) [e-u] [e-t] klemme (om ngt), stramme grebet (om ngt)
hann herþi hendrnar at hamarskaptinv, sva at hvitnvþv knvarnir
SnE 4922Betra þyckir Hrafní at herða knva at knettí en hefna fǫðvr síns
HrafnG 7627
5) [!] trykke
eftir: herða eftir
[e-m] sætte efter (ngn)
Birkibeinar sa þa ok herddu eptir þeim ok ellttu þa allan dag
BǫglEirsp 44713Vbbi mællti: Herðum enn eptir þeim!
Mág¹A 1912uel qvaz honum þikcia at þeir færði honum Suerri ef hann yrði handtekinn. þesu iaðu allir ok herða nú eptir sem mést
SvEirsp 2876Sigurdur vndrazt huersu frar at duergurinn uar iamlijtill og herdir eptir fast
SigÞǫgl 19012Þeir ... radast til gonngu og sia, huar Gunnar fer. Þeir herda nu epter honum
Fljˣ 795
fram: herða fram
[móti e-m] ?gå voldsomt imod (ngn)
gegn: herða í gegn
[e-m] [e-n] opildne (ngn) (mod ngn)
um: herða um
● ‖ impers.: herðir um [!] [e-t] (ngt) er hårdt/anstrengende
C. herða sik
1) stramme sig an, lægge alle kræfter i, udvise mod
Ek vilda, at vit herðim okkr ok fœrim at Gunnari
NjM 1697Hertu þig þa mannskræfan segir Storulfr
OStór 52320tok ek j hendr Hiallta ... herti sig þar huorr sem gat. hann ok ek. honum gat ek kift a framanverdan stok
Tók 13638eigist þið við bæði margt ok íllt, ok hafi þat verr, sem verr herðer sik
GrL 1525svá sem Ǫgmundr var léttbúnari, dró hann undan. Oddr herti sik þá ok varð hann fljótari en Sírnir
ǪrvA 13611þó varð annathvárt at gera, at herða sik, ella myndi hon steypa honum í gljúfrin
Gr 21218Sigurdur binndur sig j snærit. Enn hinn ryckir ꜳ og herdir sig af aullu afle. og getur um sijdir dregit up Sigurd
SigÞǫgl 18822Ásgrímr eggjar nú fast, at menn herði sik vel
Flóamˣ 6515Þat mun eigi lengi vera, segir Hástigi, ef ek herði mik til fulls
HjǪˣ 50314En þá er hann sá, at þeir Nikulás Oddsson ok Eyjólfr ok ǫll þeira sveit var hrokkin aptr um siglu á Ógnarbrandinum ok þar var þá búit til uppgǫngu, hljóp hann þá upp á skipit til þeira ok eggjar ákafliga, at þeir skyldi herða sik
StuᴵᴵR11127ˣ 7020
2) [■] gøre sig umage med (ngt)
3) forværres
D. herða sik + præp./adv.
eftir: herða sik eftir
[e-m] sætte efter (ngn)
fram: herða sik fram
[til e-s] tage sig sammen (til ngt)
Þꜳ tauluðuz þau við ein samt harðla sætliga gleymandi liðnum lutum, en herðu sik fram til hinna, er fyrir hondum voru
AugA 1375suo sem hugínum sẏnízt obæriligur þungi. at herda sig fram til guds þíonuztu. ok godra verka. suo slær hann sier til letta og legst nidur med daudleik ok dofa
Theol AM 672 4°¹ 15r6
inn: herða sik inn
[at e-u] æde sig ind (på ngt)
mót: herða sik (í) mót(i)
[e-m] true
hæimrenn herðer sek nockot sva mote mer
~ lat.fremit
9830 Thom¹ 9810hiner herðe sek huerge meirr mote ser ok Thomase erkibyskupe, er aðr varo kirkiunnar fullkomner fiandmænn
Thom¹ 17623hann heyrer ... huersu heimrinn herder sig i moth honum
Thom²y 48730
E. herðask
[við e-t] styrkes (ved ngt), opmuntres (ved ngt)
F. herðask + præp./adv.
á: herðask á
[!] [til e-s] tage hårdt fat (på ngt)
við: herðask við
[e-t] lægge alle kræfter i (ngt), strenge sig an
Nv herþaz Danir viþ eptirroþr annat sinn. oc dregr enn saman meþ þeim
Mork 16719scolo þer herþaz við sem bezt oc mun þa vel duga
Mork 22718mon þat þyckia noccot maɴɴvaɴɴdara at ganga vel i moti trollvnom oc er þo æínsǽtt at menn herþiz viþ seᴍ bezt
Jvs291 1176bað konungr menn vel við herðaz
Sv 143nu herduz þeir vel við þott faurin yrði sein
SvEirsp 27629skulu þier herdaz uid sem bez og mun þa vel duga
MHFlat 3738
Form.: herða (23); herda (18); herðir (12); herdir (8); herti (8); herði (7); herder (7); herðu (6); hert (4); herdi (4); herðum (3); herðim (3); herðer (3); hertt (2); herdír (2); herþaz (2); herþi (2); (2); herdu (2); herd (1); herðit (1); herþa (1); herðo (1); Herði (1); herþir (1); herdaz (1); herddu (1); hærðer (1); herþiz (1); herðist (1); herttu (1); herðe (1); Hertu (1); Herðum (1); herdande (1); herð (1); hærða (1); herduz (1); herðaz (1); herdazt (1); hęrði (1); herdum (1); herddi (1); herþo (1);
Gloss.: EJ ²herða; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1 _; Suppl2 _; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb _; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4 _; Fischer _; Anm _; Bin _; Rím; LP; Med -d-; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH; AJ _; deVr; Fr4; NO; Walter _; ÁBlM; Bl item cf. corr.; WPA _;
Litt.: Bandle 1956 [BA 17] 117, 413; Nygaard 1917 5
Genre. (expected): religious works [rel]: 38 (35); historical works [his]: 27 (23); romances [rom]: 20 (14); family sagas [isl]: 16 (16); legendary sagas [fas]: 16 (6); contemporary sagas [bis]: 13 (10); þættir [tot]: 8 (3); learned works [div]: 2 (4); charters [dip]: 1 (10); legal works [jur]: 0 (13); unclassified [ ]: 0 (0);
AS (red.) — October 2022
ÞH (strukt.) — March 2011
External (non-ONP) resources:
...
...
...
...
IN PROGRESS
...
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net
hengja - herðir
...
...