Flj ch. 11

The new edition is either unpublished or unavailable. The following is taken from an old edition (Skj where relevant):

Þórir hét maður er bjó í Mýnesi fyrir austan Lagarfljót. Sá
bær stendur mjög í miðju héraði. Þar er einn bær í milli og
Eyvindarár, er Gróa bjó, er heitir á Finnsstöðum. Þórir var
hægur maður og vinsæll. Hann var þá kvonlaus og hafði svo
lengi verið. Hafði hann sett ýmsar matseljur fyrir bú sitt.

Þorgrímur er nefndur leysingi einn. Hann átti viðnefni og var
kallaður tordýfill. Hafði hann unnið sig burt úr þrældómi og
var áður þræll fastur á fótum. Hann var heimamaður
Mýness-Þóris og skyldur honum mjög. Þorgrímur var lítill
maður vexti og kviklegur, orðmargur og illorður, heimskur og
illgjarn, og ef hann heyrði nokkurn mann vel látinn þæstist
hann í móti og mátti eigi heyra og varð hann þeim öllum
nokkra flýtu að fá.

Sá var siður víða í fyrndinni að lítt voru baðstofur og höfðu
menn þá baksturelda stóra. Var þá víða gott til eldibranda
því að öll héruð voru full af skógum. Þá var og svo
húsaskipan að hvert hús stóð af enda annars en öngvar stofur.
Þá var allt eitt, skáli sá er menn sátu í að mat og þar sváfu
menn upp undan borðum hver úr sínu rúmi. En innar af skálanum
voru lokhvílur og lágu þar í vildarmenn.

Það var eitt kvöld um haust er menn komu heim frá heyverki og
eru gervir eldar stórir og kasta verkmenn klæðum og bakast
við eldana. Þórir lá upp frá eldinum á klæðin og talaði við
gesti sína.

Þá tók Þorgrímur til orða og mælti: "Oft mun að því koma að
vér megum vel við una að vér höfum oss betur fengið
húsbóndans en flestir aðrir. Munum vér og þess mega vilnast
að hvergi mun slíkt að ganga sem hér í Mýnesi. Eða hvar vitið
þér húsfreyju þá er yður þyki honum fullkosta og jafnvel hafi
haldið risnu eftir sinn bónda sem hann eftir sína húsfreyju?"

Allir þögðu og svöruðu öngvu. Þá svarar Þorgrímur sér
sjálfur: "Allgott er það að vita að eg vinn yður orðlausa og
veldur það því að þér kunnið öngvu að svara."

Sá húskarl svarar honum er sat öðrumegin elds og nauta var
vanur að gæta. Hann mælti við Þorgrím: "Oft er það um hagi
þína að þú rausar það mart er eigi kemur til þín. Veit eg þá
konu er það munu allir mæla að hún muni skörungur vera með
konum sem Þórir með körlum og eigi minni rausn haldið eftir
sinn bónda en Þórir eftir sína húsfreyju og má eg segja hvar
hún situr. Farðu heiman vestur yfir Lagarfljót og upp á
Arneiðarstaði. Þar býr sú kona er Droplaug heitir. Hana vitum
vér best hafa setið eftir sinn bónda. Mun víðara mega til
taka því að enginn mun hennar maki finnast á voru landi,"
sagði húskarl, "og þó víðara sé."

Þorgrímur svarar: "Það mun best að þegja nú og taka fyrir
belgjarmunnann. En jafnan er eg málugur kallaður og er vel að
það komi að í kvöld að eg svari því sem til liggur. Þá mættir
þú það mæla að hún hafi vel unnað þeim bóndanum er hún átti
er Þorvaldur var Þiðrandason og best hefir menntur verið í
héraðinu ef hún hefði eigi lagt Svart þræl sinn í rekkju hjá
sér. Og það er nú eigi færri manna orðrómur að Helgi
Droplaugarson muni vera son Svarts þræls en Þorvalds."

Húskarl svarar: "Mikið telst þér á tungu og það er öðrum
þykir ómælanda. Er það líklegast að þér taki um allt bak um
síðir það er þú lýgur."

Þórir heyrir til tals þeirra og tekur til orðs í því er hann
sprettur upp, hann hafði sprota í hendi og rekur um eyru
Þorgrími og bað hann þegja og mæla eigi fleiri orð "er það
líkara að þér vefjist tunga um höfuð. En bið eg alla þá sem
hér eru við staddir, ef þeir þykjast nokkuð mér eiga betur að
launa en Þorgrími, geri svo vel að enginn reiði þessi orð."

Margir hétu góðu um þetta að svo skyldi vera sem hann beiddi.
En þó bar hinn veg raun á að enn voru eigi allir svo
þagmælskir að þegðu yfir með og kemur oft að því sem mælt er
að fer orð er um munn líður.

Þessi orð komu upp á Arneiðarstaði til eyrna Droplaugar og
sonum hennar. Þeir voru þá eigi heima um daginn er Droplaug
spurði þetta því að þeir höfðu það jafnan til skemmtanar að
fara að rjúpum og báru heim byrðum. Þeir hentu að þessu mikið
gaman og veiddu þeir ekki þann veg rjúpur sem aðrir menn.
Ekki höfðu þeir net og skutu með snærisspjótum. Þeir báru
heim þetta kvöld veiði og færðu móður sinni sem þeir voru
vanir. Hún var jafnan vön að taka vel við þeim en þó var nú
venjubrigði.

Hún var nú mjög hálfær og mælti fátt nema af styggð það er
var, kvaðst aldrei hirða hvort þeir bæru heim krækilfætur
nokkrar "mun eg aldrei búa að síður þó að þið farið ekki að
slíku."

Helgi svarar: "Ekki mein er þér að þessu móðir því að þetta
verður okkur fyrir og má þetta vel gera til matar mönnum.
Verður oss vandlifað. Illa þykir ef vér höfumst ekki að eða
höfum ólæti og er eigi víst að við getum svo gert að öllum
líki vel."

Droplaug svarar: "Má og vera, við þessa iðn er þú hefur, að
Þorgrími tordýfli þyki þú meir segjast í ætt Svarts þræls
heldur en í ætt Þorvalds Þiðrandasonar eða annarra
Njarðvíkinga eða enn annarra þeirra er mér þykja flestir
íslenskir lítils virðir hjá þeim."

Helgi svarar: "Er svo móðir að ruglað er skapi þínu. En hafðu
ráð mitt að því þó að þér þyki sem er að eg er ungur. Skipaðu
aldrei skap þitt eftir hins versta manns orðum. Legg aldrei
trúnað þinn á slíkt er enginn mun annarra. Mun Tordýfli
jafnan heima það er illt er en þig mun þetta saka ekki. Nú
mun eg móðir hugga þig í fám orðum, að annaðhvort mun vera að
mér mun ætlaður aldur lítill eða Fljótsdælir munu sjálfir
segja að eg er son Þorvalds Þiðrandasonar, margir skulu minni
til þess reka, en eigi sonur Svarts þræls. Bið eg að þú gerir
þér eigi angur að slíku því að svo mun eg gera."

Þá var Helgi Droplaugarson tólf vetra gamall og svo vel
þroskaður að margir voru þeir fulltíða að aldri að bæði hafði
Helgi við þeim afl og þroska. Grímur var tíu vetra og allvel
menntur. Með þeim bræðrum var svo ástúðigt að hvorgi vildi
ganga úr húsi út svo að annar væri eftir. Hún snýr í burt af
tali þessu og inn. Þeir voru þar um veturinn lengi áfram og
var Droplaug aldrei jafn blíð við þá sem áður og gáfu þeir að
því öngvan gaum. Fóru þeir fram sínu athæfi sem þeir voru
vanir. Líður af skammdegið.

Það var eina nótt að tekið var á fótum Grími. Þá var nýlýsi
mikið. Hann spurði hver þar væri.

Helgi svarar: "Láttu hljótt. Má eg aldrei sofna. Vil eg að þú
rísir upp því að nú er svo ljóst sem um dag. Vil eg að þú
farir með mér."

"Hvað munum við nú að rjúpum fara um nætur?"

Helgi svarar: "Förum við austur yfir vatn og ofan til
Eyvindarár að hitta Gróu frændkonu okkra því að mér leiðist
fálæti móður minnar."

Grímur sprettur upp og klæðist og ganga út síðan. Þeir voru
svo búnir hversdaglega að þeir voru í söluvaðmálskuflum
mórendum, þar brækur að neðan. Feldi höfðu þeir til
yfirhafnar. Snærisspjót höfðu þeir í höndum en hvorgi hafði
afl að bera sverðið, svo var það mikið. Þeir sneru ofan af
velli á Arneiðarstöðum og ofan á vatnsís.

Þá mælti Grímur: "Hví snýrð þú á ísana? Ekki er þar von
rjúpna. Snúum upp í heiði."

Helgi svaraði: "Ekki ætla eg þann veg að fara því að þar er
svo styggt að hvern dag er að farið. Vil eg fara ís ofan til
Vallaness og ofan á Völlu, yfir Grímsá, svo ofan til
Eyvindarár."

Þeir fóru þá leið því að Helgi varð að ráða hvert sinn. En er
þeir koma neðan í Vallanes þá lýsti af degi. Síðan fara þeir
út eftir skógum og skortir eigi fugl að veiða og veiddu þeir
mart. Þeir komu út til Eyvindarár er alljóst var og tekur
Gróa við þeim allvel og varð þeim einkar fegin og bað þá þar
lengi að vera. Helgi játaði því. Eru þeir þar þennan dag.

Og aðra nótt fyrir dag er Helgi á fótum og vekur upp Grím
bróður sinn, kvað vera veður gott að fara að rjúpum. Þeir
ráðast til ferðar og ganga upp úr garði og upp hjá gerði því
er heitir að Uppsölum. Og er þeir koma þar þá snýr Helgi ofan
á Mýrar fyrir neðan skóga og út eftir héraði.

Grímur spurði hví hann færi svo "veit eg að eigi er fuglsins
von á svell eða mýrar heldur er hans von um skóga eða
heiðar."

"Komið mun þar verða. Þó mun eg fara út eftir brúnum fyrir
ofan Finnsstaði og fyrir utan Mýnes og út til Snæholtsskóga.
Nú munum við snúa upp til Tókastaða og svo utan með fjalli og
heim til dögurðar til Eyvindarár."

Hrím var fallið á ísana og var vindlítið, ágætlega gott að
ganga. Og er þeir fara út eftir brúnum fyrir ofan Finnsstaði
þá lýsti af degi. Þeir sáu út frá Mýnesi hvar einn
stakkgarður stóð fram í vatnið Lagarfljót. Þennan stakkgarð
átti Mýness-Þórir. Og nú sjá þeir að hestur stóð undir
garðinum og þar með tveir menn og gerði annar hlass en annar
bar út heyið.

Helgi mælti: "Menn eru þar niðri í nesinu og er eigi ólíklegt
Þorgrími tordýfli það er á hlassinu er."

"Hvað mun þig undir hvort hann er eða annar maður?"

Helgi svarar: "Mér er sagt að hann hafi mælt við mig illmæli
og móður mína."

Grímur mælti: "Hvað sagðir þú við móður þína á hausti að hún
skyldi eigi skipta skap sitt eftir hins versta manns orðum.
Láttu nú eigi það á þig falla."

Helgi svarar: "Kom, og verð eg að finna hann og vil eg vita
hvort nokkuð er einurð í honum en ekki mun eg gera honum til
meins."