vitr adj. [vitran; compar. vitrari, superl. vitrastr]
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
I.
1) [of e-t / til e-s][at e-u] klog, vis, forstandig, kyndig, oplyst
eɴ .iiij (stǫpul) fester vitr. ahvggia lęrefeþra
~ lat.sollers subtilitas
629 ●Eluc674(1989) 64þo at vittrir se
~ lat.sapientes
9916 BenRegA 996er forvitiɴ hugr þvi ovitrari of sic sem hann þvkisc vitrari of aɴan
Hóm677 5032hvartke þv ne aɴaʀ maþr. má alvitr vera
ClemCod645 5012●●● En þo at ec rða flest um logmal þa uerðr engi maðr ⸢aluitr [var. til fulz vitr Kgs 56] nema hann kunni goða scilning oc hátt a ǫllum siðum þar sem maðr verðr staddr
KgsFrgα 12924Engi vitum ver betr til fallinn ne iafnvitran hanum
KlmFrg 55717litil sok spillir stundum. nema vítr variz þat er spellz er vón
~ lat.sapiensque
Pamphilus 2454 Pamph 10914vitr maðr stendr imoti hæimskum. með retto
~ lat.sapiens ... homo
Pamphilus 2535 Pamph 11219þat var miok vndarlleg. at iamvitr maðr. sem. konongrenn. hugðizt skylldu. fa lœynt sveininn iamvitran
BarlA 532hann var miok vitr maðr. sva at marga luti vissi hann firir
Menota: 50vb17 BarlA 9219at firir lata sua gafuglegan. oc goðan. sua valldugan. oc vitran. sua varan. oc við skynnan
Menota: 57ra23 BarlA 10334●●● þar stoð i hia mykyll fioldi meistara. oc visdoms menn. þeirra er vitrir hugðuzt vera. oc varo þo vítlausir
Menota: 64ra18 BarlA 11726æf þu vilt all vitr heita
Kgs 612hugða ec þat at hann munnde æiga allvitr at væra oc forsiall oc retlatr i allu sinu at hævi
Kgs 7317konongr munnde skiotari lysa domum sinum eða lœysa mal manna æf hann væri allvitr
Kgs 10115þat er mæira stormæli en vitr kunni hugleiða
Kgs 11417●●● Þat er fornt mal at enn vitrari scyli vegia
Mork 9823manna vitrastr [var. + til laga ok raða gerða Holm perg 4 4° “St 4”]
ÓH 691sv het ok Alof. hon var vitr kona ok fostra Barða ok þeira Gvðmundar sona
Heið 706●●● Alof fostra Barða var vitr miok ok kvnni mart gerla at sia. ok þeim vel vilivð. Gvðmundar sonum
Heið 709vitrir menn hafa oss fra sagt nokora luti hans storvirkia oc fat fra þvi sem verit hefir hans afreks verka
ÓTOddS 210þikkir oss litils verð þeira til lo᷎g oc vmerkilig þvi at vitrom monnum þyckir hver saga heimsliga onytt. ef hann kallar þat lyge er sagt er en hann ma engar sꜹnnvr a finna
ÓTOddS 219en vitrum byskupe er þat alldre blitt eða miok sœtt
~ lat.sapienti pontifici
4526 Thom¹ 4421Kaðal for þa at finna Solomon konvng er þa var vitraðstr maðr
Bret 29723eigi ener beztv ne enir vitrvztv
ViðrǼHHauksb 30617●●● sueininn svaraði sem vitr vaxinn maðr
HákEirsp 47818Hversv þicki þer sia maðr yfir ‹liz›? eða hve vitran etlar þv hann?
KonrA 5241Hrútr er vitr maðr sagðr
NjR 135Er hann vitr maðr? sagði konungr. Bæði er hann vitr ok framgjarn
NjR 1412Er hann vitr maðr? sagði konungr. Bæði er hann vitr ok framgjarn
NjR 1413Helgi ... var vitr maðr ok stiltr vel
NjR1908 6111hann var manna vitrastr, svá at hann sá fyrir ørlǫg manna
NjR1908 2422hon var kvinna vitraz
~ lat.prudentissima
Vulg 1Reg 25,3 StjC 4823manna vittraztr
~ lat.prudens
Vulg 2Reg 13,3 StjC 51925þv konvngr ert sva vitr oc visdomsfvllr sem sa gvðs eyrendreki er alla lvti skilr oc skyniar
~ lat.sapientiam
Vulg 2Reg 14,20 StjC 52411Achab kallaði þa saman alla o᷎lldvnga oc vittrvzstv menn
StjC 59621Sva er rað oc boð Nikulass goða cardinala er paue uarð siðan oc Jons erkibiskups at hyggia at rettarbotom með aliti hinna uittrasto manna
FrostKrᴵ 1533●●● bruar gerð skal sua skunda sem hinir uitrasto mænn sea i huæriu heraðe at bera ma
FrostKrᴵ 15325ok þotti uitrvm monnum þa likligaz til at siatna munði þeira ofsi sua mikill sem uaʀ at se eigi fyrst samlenðir
Heiðy 10222ok for eftir þi sem vitrir menn hofðu firir seð at sætt manna hellz sem a var kueðit ok er ecki getið þeirra viðskipta siðan
Heiðy 10630Gylfi konvngr var maðr vitr ok fiolkvɴigr
SnE 817●●● hann er vitraztr asaɴa ok *fegrst talaðr⸣, ok liknsamaztr, en sv [n]atvra fylgir honvm, at engi ma halldaz domr hans
SnE 2922Hann (ɔ: Týr) *er ‹ok› vitr, sva at þat er ‹ok› mælt, at sa er tyspakr, er vitr‹astr› er
SnE 324●●● X. (ásynja) Vavr, hon er * vitr ok spvrvl, sva at engi lvt ma hana leyna
SnE 394Xiii. (ásynja) Snotra, hon er vitr ok latprvð; af hennar heiti er kallat snotr kona eða karlmaðr, sa er *hoflatr er
SnE 3911en er æsir koma til hvssins, þa geck sa fyrst iɴ, er allra var vitraztr, er Kvasir heitir
SnE 6821⸢uittrir [var. vitrir GKS 3270 4°] men
Hirð 4015⸢uittrir [var. vittír NKS 1642 4°] men
Hirð 4015⸢uittir [var. vittrír AM 322 fol 4rb24; vitrir “alle de Övr.”] men
Hirð 4057⸢uittrir [var. vitrir AM 304 fol] men
Hirð 4172sva sægia oss ⸢uittrir [var. vitrir GKS 3270 4° 118rb12; uitrari AM 350 fol 98va7] men
Hirð 41921hann var enn hvassazti i avllv hvgviti ok enn vitrazti i avllvm lvtvm
~ lat.prudentissimus
VitAnt 15811 Ant 10118Þuríðr var vitr kona ok skapstór
Laxd 1051vitr til veralldar ok ágiarn til fiár
MarB 1025Kona heitir Unnr ok er dóttir Marðar gígju, ins vitrasta manns
NjM 21hann var vitr maðr ok stilltr vel
NjM 7020hann var manna vitrastr, svá at hann sá fyrir ørlǫg manna
NjM 2675vera mun ek því vitrari en þú, at ek þarf eigi at spyrja þik, hvat þú heitir
NjM 29823●●● Hann (ɔ: Týr) *er ‹ok› vitr, sva at þat er ‹ok› mælt, at sa er tyspakr, er ⸢*vitrastr [AM 242 fol “W”; non emend. vitr] er
emend. SnE 325: AM 242 fol “W”Eptir þat talar einn biskup er bæði var vitr ok gamall í góðum siðum
Æv³ 1716Oc træystvmz mer honum bæþi vel til vitz oc einarþar at segia i fra, þviat hann vissa ek alvitraztan oc hofsamastztan
StuᴵK 12015Ollum monnum þotti mickils vert vm trv hans, oc þeim ollvm mest, er vitrastir voro
StuᴵK 1488●●● Þa dro myrkr fyrir sol vm mið-degi, sva at margir vitrir menn ætloðo verða munðo heimslit
StuᴵK 14917Enn til þeirar ferðar voro flestir hinir vitrare menn miok vfvsir, ok toldo margar latar aa
StuᴵK 33915Guðmundr var uitr maðr ok fre᷎ndmargr
StuᴵK 46912Enn er þeir, er vitrari voro, saa hvat titt var, hlaupa ‹þeir› til ok fenngv stauðuat þa
StuᴵK 56222Þar var margt vitra manna Teitr laug-maðr, broðir Gizurar
StuᴵK 57320klerkr goðr, uitr ok uinse᷎ll, rikr ok goðgiarn
StuᴵᴵK 1072honvm virðíz mærín íafnvítr ok hæversk ... sem fra var flytt
Huldaᴵ 3916(proverb.; cf. FJOrdspr 202) Þat er ok forn orðzkviðr. at íafnan vægir hínn vítrarí
Huldaᴵ 1599þeir menn sem uitrari voro ok minnr druknir
ÓTᴵ 595Ek uil þer segia at huarki þu ne no᷎ckurr aɴarr ma alluítr vera nema hann skili þat. at sa hinn sami er þu kalladir dauðan vera ok ver truum ꜳ. er bædi madr odauðligr ok guð lifandi
~
PS 5714 Pétr SÁM 1 12vb9Agamennon konungr var liosleitr oc horundbiartr sterkligr vitr oc mꜳlsniallr
~ lat.prudentem
ExidTroi 167 TrójS 6716Makon var mikill madr oc sterkr vítr skiotradr þolinmodr oc miskvnnsamr
~ lat.prudentem
ExidTroi 174 TrójS 6926En hann uar bædi uitr oc mínnigr
TrójS 21522●●● huer uitr madr rópar sik helldr enn lofar
~ lat.sapiens
HistSchol 10122 Stj¹ 22335Tiadi hann fyrir mer of fystu vara langfedr ... at þau trudu, at þau skilldu vera iamvitr sem gud
Malc 4404konungr sialfr uar uittr maðr ok uel mannaðr
BarlC 20016hann uar uitr maðr oc uel siðar oc miok ahyggio fullr um salu sina
BarlC 20837Leidarvisir sea ... er ritinn ath fyrir-sogn Nicholas abota, er be᷎di var vitr ok vidfregr, minnigr og margfrodr
Encᴵ 2320hvn var ⸢vitr [var. vit AM 62 fol “62”] kona
var. Hallfr61 888: AM 62 fol “62”hvarki þv ne einn annar ma ⸢alvitr [var. alluítr SÁM 1] vera nema hann skili þat ...
~
PS 5714 Pétr Holm perg 19 4° 33v23Hon var vitr kona ok vel at ser vm mart
StuᴵR 2811hann var þa prestr, vitr madr ok farinn vel
StuᴵR 45332æigi væri hann þa Hroi hinn heimski ef hann væri iafnuitr þer
HróF(2019) 789vitr kona ertu, Ragna
Orkn 1745●●● (proverb.; cf. FJOrdspr 202) kemr nu at þvi, sem mælt er, at fꜳrr er sva vitr, at allt siai sem er
Orkn 2056uitr madr ok rettordr
ÓTFlat 51618Eigi er þat [m]in ord seger Jon at ek þikiz iafnvitr iarlli enda mundi þat suo fara þott ek fatækr þ[y]ddi nockurn dr[aum] e[igi] verr en hann þa mundi enngi trua firer manna mun
DrJ 422vóru þat mikil undr, at þú jafnvitr maðr lézt slíka úvætt gina þik sem Hetta er
Bárð162 171þu ert ockar vitrarí ok meiri fram kuæmdar madr
HuldaHrokk 723Hildr en yngri nam hannyrðir ok sat í skemmu, ok var hon Bekkhildr kǫlluð; hon var vitr
EgÁsm 73þu myndir sia kunna, jamuitr madr sem þv ert, at ...
ElisD 10642Sueinninn suaradi sem vitur ok vaxinn madr
Hák81 30322lizt mer undarligt, er *vitrir (ms. vitir) menn efiz j sua miog vm þetta mal
Hák81 30622 → ms. 67rb22jafnuitur madr sem salomon var
KgsA 12126Hann war uitur ok uinsæll
KonrB 436uitur ok uopndiarfur
SigFót 2349tío meyiar þær er fímm voro vítrar enn fímm ouitrar er bido brudguma ok brudar
Mess²625 2836vitr og velsidadr
KirjA 830vitran man ok vel-ferdugan
KirjA 5411Engan vitum vér jafnvel tilfallinn né jafnvitran honum
Klma 49017sier hann sem einn uitr madr skiliandi, at þessu ma hann eigi leingi orka
MarE 51024Hann var mjǫk harmdauði, því at hann hafði verit bæði vitr ok vinsæll
Gr 1469þu ert kaullud vitur kona og klok. legg til rꜳd at eg mætti meykong vt leika og aast hennar nä
Nit 2814Haralldur uar ... hermadur mikill manna uitrastur
Hem1010 25hann var góðr bóndi, vitr maðr ok vinsæll
Brandkrˣ 1877hann var vitr madur og forsiall umm marga hlute
Eb447(2003)ˣ 3811hann hefur vered allra manna best ad sier gior vmm alla hlute j fornum sid hier a lande manna vitrastur og vel skape farenn
Eb447(2003)ˣ 17827Þurijdur var hin vitrasta kona og skorunngur mikill
Fljˣ 312Ingebiorg var væn ad álite enn vitur ad hyggiu
FriðAˣ 16(proverb.; cf. FJOrdspr 202) þat er forn siðr at hinn vittrare væger
FskBˣ 24520Hví spyrr þú svá undarliga. vitr maðr
Hávˣ 1929með honum sendu Æsir þann, er Mímir hét, inn vitrasti maðr, en Vanir fengu þar í mót þann, er spakastr var í þeira flokki
Hkrᴵˣ 132●●● Þeir er vitrari váru af Svíum fundu þá, at þat olli hallærinu, at mannfólkit var meira, en landit mætti bera, en konungr hafði engu um valdit
Hkrᴵˣ 7611svá vitr, at honum var ekki ófœrt ok hann hafði ávalt sigr, er hann barðisk
Hkrᴵᴵᴵˣ 10311(proverb.; cf. FJOrdspr 202) þat er ok forn siðr, at inn vitrari vægi
Hkrᴵᴵᴵˣ 11420hun var vitur kona ok spauk
HrafnAˣ 20216Þat hefir ok verit allra vitra manna mál at hann hafi af guðs góðgipt ok sjálfs sinni atgørvi gǫfgastr maðr verit á Íslandi bæði lærðra manna ok ólærðra
Hungrvˣ 904‹vitr ok vel stiltr› emend. Kirj 921: AM 532 4° “D”
emend. KirjB 921: AM 532 4°ˣ “D”[var. + enda ero suo allar vitrar þioder ad vita uilia uphaf sinna landzbygda AM 106 & 112 folˣ “Þ”]
var. LdnSkˣ 15714: AM 106 & 112 folˣ “Þ”Nu eru ritut landnám i Austfirdinga fiordungi epter þui sem vitrer menn og fróder hafa sagt
LdnStˣ 21532huersu margir vitrir menn ok huersu margir, þeir sem tiginbornir ero
~ lat.quanti sapientes
SpecH 260b50 (VII 107) MarD634ˣ 88110●●● Heyr, hinn witri madr
~ lat.Sapiens homo
SpecH 261a59 (VII 108) MarD634ˣ 88324þetta eru fáheyrð údæmi um jafnvitran mann, sem þú ert
Rémˣ 239●●● hann var rímkænn maðr ... ok at mörgu var hann annars vitr
StjǫrnODrˣ 1066‹*Hann var vitr maðr ok heldr ágjarn ok þótti líkligr til mikils hǫfðingja› emend. Stu 10421: AM 114 fol “Ip”
emend. StuᴵᴵK 10421: AM 114 folˣ “Ip”Teitr lǫgmaðr, vitr maðr ok góðgjarn, bróðir Gizurar, hann bað biskup at freista at ganga á milli ok vita, ef nǫkkut stoðaði, sagði, sem satt er, hversu mikil várkunn Þórði var á
StuᴵᴵR11127ˣ 1922Var þat þá ráð vitra manna at heita nǫkkuru. Þá hét Þórðr á guð almátkan ok heilaga Maríu, móður guðs, ok inn helga Óláf konung til árnaðarorðs
StuᴵᴵR11127ˣ 6527vitr ok vel siðaðr
Trist¹ˣ 1521ek hefi opt reynt, at þú ert bæði vitr ok góðgjǫrn
Vápnfˣ 6422Þidreki kongi þokknast þessi kona vel og vill fꜳ hennar og er þetta rꜳd hinna vitrustu manna. gerir hun þetta rꜳd ad giptast Þidreki kongi
Þiðrᴵᴵˣ 3687
● víss ok vitr
Sæll Thomas er lettr i male ... stilltr væl, bliðr við born, fælaglægr ungum mannum, þæckr oc þyðr goðum gomlum monnum, mǽtr oc agǽtr til dyrlegs epterdœmiss, uiss oc uitr
Thom¹ 21konungrenn, er epter alldre er væl viss oc vitr
~ lat.sapiens et argutus
1027 Thom¹ 106
● vitr ok vǽnn
hon var þeira venazt ok vitrazt
Bret 24831hón var bæði vitr ok væn ok þótti vera inn ágætasti kostr
HG18 319pilltrinn rennr vpp sva vænn ok vitr at bliðing var j hverio brosti (!) hann at sia
Æv238XXVII 31821dottir hans híet Margriet. kvínna vítrvz ok vænvz
Huldaᴵ 8616allra kvenna vænst, ok svo vitr, at engi maðr stendr henni á sporði
Mág² 15521
2) (om dyr) opvakt, snild, kløgtig
●●● Vesiþ er vitrir sem hogɢormar. en éinfalldir sem dúfor
~ lat.prudentes sicut serpentes
Vulg Matth 10,16 HómÍsl⁴³(1993) 72v4Bóndi einn ... átti einn stóran rakka, hann var svá vitr, at hann skildi meðr vana hvat maðr bauð honum
GBpD 13830furðu vitr er hvndr þinn bondi
ÓTᴵ 1698ho᷎ggormrinn uar ollum iarðarinnar kuikendum uitrari
~ lat.sapientior
IsidEtym XII 4,43 Stj¹ 986þat kyn (ɔ: hreysikǫttr) er mio᷎g slæ᷎gt ok uiturt i sinni natturu
~
HMSᴵᴵ 615 Nik Holm perg 16 4° 7r15Þóttusk þeir þá vita, at hundrinn myndi rétt kent hafa; þeim þótti hundr sá furðu vitr
Hkrᴵˣ 3151Sun minn ... lát eigi maurinn vera þér ⸢*vitrara [non emend. vitarara]
Æv⁵⁰ˣ 16413n.
II. (cogn.)
Form.: vitr (56); uitr (11); vitrir (6); vitrari (6); vitran (6); vitra (5); uittrir (5); vitur (4); vitrastr (4); vítr (3); uitur (3); vitir (2); vitrasta (2); uittir (2); uiturt (2); uitrari (2); vitraztr (2); vittraztr (1); vittrir (1); vitrasti (1); vitrazti (1); uittrasto (1); vittrvzstv (1); vitru (1); uitrasto (1); vit (1); vitrastur (1); uitrastur (1); vitrar þioder (1); vitrer (1); vítrar (1); uítr (1); vitrare (1); vitrvztv (1); uitrvm (1); vítrarí (1); vitraztan (1); uittr (1); vitrarí (1); witri (1); vitrastir (1); vittrare (1); vitrum (1); vitarara (1); vitrom (1); vitraðstr (1); vítrvz (1); vitraz (1); vitrustu (1); vitrazt (1);
Comp.: brjóst- (1), djúp- (13), fá- (16), for- (5), full- (1), hug- (2), lǫg- (6), marg- (4), mis- (2), náttúru- (1), ó·frams- (2), ó- (35), sann- (1), slǿg- (15), stór- (12)
Gloss.: EJ; ClV item (all-) allvitr, alvitr; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl jafnvitr; Suppl1 jafnvitr; Suppl2 _; Finsen _; Fr item allvitr, alvitr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4 jamvitr; Fischer _; Anm _; Bin Vitra, Vitri; Rím _; LP item allvitr, alvitr; Med; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH; AJ _; deVr; Fr4 item jafnvitr; NO item allvitr, alvitr; Walter _; ÁBlM; Bl; WPA _; ; LMNL
Litt.: Beck 1999 4; Berglund 1988 ; Heidermanns 1993 682; Males 2006 [CollMed 19] 71; Seip 1955 279; Sverdrup 1911 [ANF 27] 30; Sverrir Tómasson 1988 [Rit 33] 240, 312, 322; Sørensen 1993 86
Genre. (expected): religious works [rel]: 37 (40); historical works [his]: 32 (26); family sagas [isl]: 23 (18); romances [rom]: 21 (15); contemporary sagas [bis]: 16 (11); legal works [jur]: 9 (14); learned works [div]: 7 (5); legendary sagas [fas]: 6 (6); þættir [tot]: 3 (3); unclassified [ ]: 0 (1); charters [dip]: 0 (12);
AS (red.) — December 2018
External (non-ONP) resources:
...
...
...
...
IN PROGRESS
...
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net
víss - vænn
vár - yfirmusteri
...