verǫld sb. f. [-aldar, dat. -/-u; -aldir]
Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English
I.
1) tilværelsen/livet på jorden, menneskets tidsalder, verden
þaɴ dag er kallaþr er. eɴ fyrste dagr. veraldar. sa er. viko. fyrer. mario. messo. þa hefr sol gꜵngo sina. í merke þui er hrútr er kallaþr
●EncCod1812 3218þriár vikor tungls merkia þriar tíþer veralldar
HómÍsl²⁴(1993) 35r31hann ‹gerþe› einn mann or iorþo oc sette allar verallder
Páll¹ 22134A avdrvm degi veralldar skapadi [gvð] himin
VerA 45in fyrsti dagr veralldar er þrim notvm fyrir Benedictvs messo
VerA 613eptir þat mvn endazt verolldin
~ lat.finem habebit sæculum
HelChron 106236 MarD634ˣ 11662
● endir veraldar
Hiɴ setti alldr heims er fra þvi talidr er Christr var borin ok til eɴda veralldar
VerA 5016hann hefir loganda sverþ, ok i enda veralldar mvn hann fara ok heria
SnE 1122●●● skal hann (ɔ: Adam) koma nær enda veralldar i þenna heim at ganga i mot Antichristo
Encᴵ 474til enda veralldar
~ lat.et semini eius usque in seculum
1015 (Vulg Psalm 17,51) GlossPsalt 1118huar ek skal bida ... enda veralldar
~ lat.post finem seculi
MirMar1927 6015 MarD635ˣ 8751
● frá upphafi veraldar
fra upphafi ueralldarinnar
~ lat.ab initio mundi
DurRat 4408 Stj¹ 4920fra vpphafi ⸢þersa‹r› veralldar [var. þessa heims LdnStˣ 13223]
LdnHb105ˣ 710
2) (oftest pl. veraldir) tider, evighed
þeir er hann valdi fyrir verallder
JBapt²A 93027●●● til æuinligs minnis um eptirkomandi ueralldir
Stj¹ 29411drottinn Ihesus Christus konungr ⸢allra verallda [var. allrar veralldar SÁM 1]
~
PS 1131 Pétr Holm perg 19 4° 70v1
● of/um allar aldir veralda
of allar aldir veralda
~ lat.per omnia sæcula sæculorum
GregHom 121947 Hóm677 2822sa er lifer ok riker æinn guð of allar allder verallda amen
Gramm²W 558vm allar allder werallda
Rém 37232Hann ... lofadi þann sem lifir vm allar alldir verallda
~ lat.in sæcula seculorum
HFars 17906 MarD635ˣ 6721
● í/um veraldir
steytir honum i diupa dyflizu helvizkrar myrkvastofu streingiandi aptr dyrr eilifum lꜳsi, er alldri brestr ⸢i veralldir [var. um alldr AM 657 c 4° “B”]
Mich 71128Leið hún síðan í loptið braut blezuð í veraldir
GBpD 197hans nafn sé blezat um veraldir!
GBpD 2616fóru ránsmenn brött með bannan, en hún lofaði guð, er ríkir um veraldir
GBpD 13426raufa mun drottinn eyra hans med al. ok mun vera hans i veralldir
Stj² 3025
● um óendaligar veraldir
lofligr ok dasamligr vm oendaligar veralldir
~
HMSᴵᴵ 6315 Nik Holm perg 16 4° 8r18vm o᷎enndaligar veralldir
~
HMSᴵᴵ 12535 Nik Holm perg 16 4° 42r26honum se lof ok dyrd vm ⸢oendiligar alldir [var. oendaligar ueralldir Holm perg 1 4° “E”]
var. MarD635ˣ 87523: Holm perg 1 4° “E”
● verǫld veralda
ok rikir nu ok í hverri tið í verolld verallda
ÓH619 11335þes drotens er ræðr. ok rikir nu ok í hverri tið í verolld verallda
ÓH619 11335sa er lifir með fæðr ok andanom helga. ríkir ok rǽðr æin guð utan enda yfir verold veralda
ÓH619 12924Sia er guþ varr at eilifo of verolld verallda
~ lat.in seculum seculi
EvangNicod 7479 Niðrst¹ 732lof se þer oc dyrð i ollum verollddom verallda
~ lat.per inmortalia saecula saeculorum
PassBarth 14512 Barth³237 22118lifir ok ríkir um veralldir verallda
Æv²⁶ 10721guð ... er lifir ok ríkir í veröld veralda
Trist² 8012j verolld verallda
~ lat.Timor domini sanctus permanet in seculum seculi
1221 (Vulg Psalm 18,10) GlossPsalt 1321
3) den bebyggede del af verden, jorden, jordkloden
Sa er uerolldo stvrir
SilvFrgIV 92i þeim tima varo menn marger. staðugir stolppar. heilagrar kirkkiv oc kristni viða i ⸢verollddenne [var. verolldoɴe AM 232 fol]
Menota: 30va14 BarlA 558●●● hennar skap er sua stort. at ei ma attila konungr oc enge annarra i verolldo henna‹r› fa fyr uttan hennar vilia
Þiðrᴵᴵ 2779Ec kann segia þer þau tiðindi er þo ‹kann› vera at aðr vitir þv at Sigurðr sveinn minn maðr atti sva mikit gull at engi konungr i verolldu var iamn avðegr. en þat mikla fe hava nv minir brœðr
Þiðrᴵᴵ 27917hann kallaði þat usannlikt at land þat þionaði æigi undir einn huern konung sem aull aunnur i verꜹlldinni
HákEirsp 62433siþan reþ haɴ til þeiʀa stortiþenda er siþan gerþvz vm alla ⸢vervlld [var. veralldar bygd Holm perg 9 4° “B”]
VerA 383en þo er þer þat skiotaz at segia, at flest heiti hafa verit gefin af þeim *atbvrð, at sva margar sem erv greinir tvngnaɴa i veroldvɴi, þa þickiaz allar þioðir þvrfa at breyta nafni hans til siɴar tvngv
SnE 2815þeir vetr fara iii. saman ok ecki svmar milli, en aðr ganga sva aðrir iii. vetr, at þa er vm alla verold orrostor miklar
SnE 7012hon atti þaɴ maɴ, er eigi Gvnnarr ok engi aɴaʀ i veroldv var iafnfrækn
SnE 1314hofdíngiar væralldar hafua at hallda hína hæsto tighn heilagrar kirkíu
~ lat. in textuPrincípes seculi
83 SvR 85er ek ecki spamaðr. en þo get ek. at þitt nafn se vppi. meðan verolldin er bygð
Finnb 1914Miøk er þessi lvtr vndarligr ok oheyðr fyrr i verolldu, at su sem soninn fddi fagnar sem mr eptir bvrðinn ok fyrir
MarS 18623sva vitt sem ⸢kristnin [var. verolld NKS 1930 a 4° “D”] er
var. ÁKr 2716: NKS 1930 a 4° “D”þat er rett j þann tíma sem solin rẏðr verolldína med sinvm fẏrstum geislum
~
PS 59332 JJ SÁM 1 52vb17allra þeira manna, er þa voru i verolldu
MEg² 4959uerolldinni til fegrdar
Stj¹ 1518i uarri byggiligri uerolldu
Stj¹ 3230●●● her i uárri byggiligri uerolldu
Stj¹ 4025hann rakz uiða ueralldar sua sem uallari
Stj¹ 4333þadan af flytiz mitt nafn ok frægiz um alla uerolldina
~ lat.in omni terra
Vulg Exod 9,16 Stj¹ 27333Heyrinkunnigt er vordit a hvert nes ok vtskaga sua vítt sem verolldín er
~
HMSᴵᴵ 12726 Nik Holm perg 16 4° 43r28ek kenda ok gerlla þa stade er ek hefui fyrr set suo ok þa stade er ek hefui spurnn af ok iafnnuel þa er ek hefui æigi fyrr heyrt getit bæde bygda ok obygda suo vijd sem verolldin er
ÓHFlat 32932ef sa er sannr gud er solina hefir skapat til þess at birta ok verma uerolldina
SvaðaFlat 43816Ek ⸢veit ecki betra j veralldinni [var. hefi ekki betra til BevB(2001) 436]
BevD(2001) 4316Nu kom dagr hinn fegursti, ok skeinn sol vm alla verolld
Flóv² 17959vel máttu giptazt kongum veralldarinnar
KirjB 807þo at leiti um alla uerulld
Rém 8537er fegurst er allra j uerulldu
Rém 13328þott leitad wæri um alla uerulld
Rém 35827þeirra lika veit ek aungua j allri verulldu at daadum ok dreingskap hreysti [ok] hardfeingi
Vikt 1522‹A›t upprennandi solu fagurliga birttandi verulldina med sinum glæsiligum geislum
Vikt 3017Eighí iarteígner hun ok sidr þꜳ guds eyrindreka er sidan voro er hann kom j þenna heim ok hans eyrinnde baru wm werolld ínnan
Mess²625 279ꜳ tíȷ́d miskunnar. su hofzt þꜳ er drottínn barzt híngad ok er medan verolld stenndr
Mess²625 312‹þat er› ecki kvikendi i verollduni, at fillin ottezt svo sem musena
KirjA 2924koma þeir ... vpp ꜳ eitt fiall storliga hatt j ⸢verulldinnj [var. vero᷎lldínne AM 638 4°ˣ 21r12; verolldunne Holm perg 16 4° 10v20]
~
HMSᴵᴵ 684 Nik AM 640 4° 11r5þa er grein giordizt af visdomsmaunnum i ver‹a›ulldinne
Thom²y 49322Suo eru hier ok marger menn j uero᷎lldunne at suo fara at ꜳgirnazt ok epter leita ecke nema epter drafi ok ordriftum
Æv238XX⁷ 1972þuiat uerdleikurinn er meira uerdr enn oll uero᷎lldin
~ eng.þe worlde
4421 ÆvMið²⁰ 443volldv hann til eins einvalldz hera og stiornara yfer alla vervlldina
AnnaReyk 3745solenn j sinne nattvrv pryder og vermer alla veralldena
AugReyk 10813at einn ætthe alla verolldina
AugReyk 10922þar med skyllde hann seija þav sin ord at ... hvn være sier kærre en nockvr avnnr j vervlldine
OsvReyk 7527bad mig þat seigia ydr med. at hann hafde ydr j sinv hiartta kærre. enn neirnne jvmfrv edr qvinnv annare j veralldinne
OsvReyk 7714eg veit ongvan þann j vervlldinne nochvrn man at eg hafe so kæran sem hann
OsvReyk 7732hugde hun onguann vera munde sinn jaffna j allre ⸢verølldinni [var. verolldu Holm papp 1 folˣ “C”]
DínDrˣ 1219
4) den nuværende verden, livet i denne verden (ɔ: før døden), jordelivet
meðan er hann var i ⸢verolldenne [var. verolldvnni AM 232 fol]
Menota: 46vb9 BarlA 8431mæðan hann var i værolldonne
Kgs 6632cristr var her mæð mannum a værolldo
Kgs 9128alla aðra þa er dœyia or værolldo
Kgs 9131en þat var vm þa daga er gud sealfuer var mædr monnum her j verolldo
SvR 105Adrir spekingar af verolld komv enn a fvnd ens helga Antonij
Ant 10137Konvngar af verolld sendv til vár bref
Ant 10914þot ymisleg eða sundrgreinð se mannlig tignn i verolldinni, þꜳ ...
Ant 10917Mislikaði honum, hvat sem hann giorði i verolldunni, sem honum sneriz þat til þyngsla
AugA 13024●●● bæði fyrr ok síðarr í náverandi veröld, verði hann því háleitara höfuðgull í endalausri veröld
GBpD 14216Hafa þær idnir farit sem verda kann, at þat er einn setti framarr ok fullkomliga, liet annar um lida, þuiat þeim, er sidarr var i verolld, uirdiz æigi naudzynligt at setia sem med nyrri letrgerd þat, er adr var fært ok fagrliga samit
Thom² 2958þann timꜳ lidandi sogunnar, sem heyriz hans bruttferd af verolldinni, mꜳ uitrum manni uirdaz bædi einkanligt ok storum lofsamligt ... at ein persona ok sama hafi audlaz sua forkunnligt upphaf ok frabæran enda
Thom² 2999(hann) vard alheill ok veik sinum veg til veralldar
VP 3484med allzkyns braugdum ok skurdum, sem giorazt matti med manna hondum, ok millum klerka ok dyrra manna, sem giorazt matti fremzt i uerulldinni
ElisD 243hamingian hefer meir gefit þier voxt ok vænleik ok rauskann riddaradom enn vijsdom til veralldarinnar fram ferda
Vikt 94●●● fvndv þeir ... einn kross. sem jvngfru Maria hafde borit sialf ꜳ medan at hvn var hier j vervlldinne
ServReyk 2055j verolld ok j verolld verallda
~ lat.longitudinem dierum in seculum et in seculum seculi
1610 (Vulg Psalm 20,5) GlossPsalt 1710
● fara af verǫldinni
● láta verǫldina
● þessi verǫld
●●● Sva sem Adame var visat ór paradisi þa er hann hafðe brotet boðorð guðs. sva er ollum monnum þæim visat á doma-dægi fra himin-riki er með o-bøtom vercum ok hofuð-syndum foro or þesse veroldo
HómNo¹⁴ 7126fýrir salum allra þeirra manna sem rett trúande hafa framfarit. af þessaʀe verolldo
Hóm671¹ 17426lífi þeir milldliga með rett visi ok hofsemi i þessi ⸢verolld [var. uerolldu GKS 1005 fol “D²”]
ÓTᴵᴵ 19212●●● þær listir er þiona mannligri naudsyn ... hafa fundiz af sunum þessarrar ueralldar at þi sem lesit er
~ lat.a filijs huius sæculi legentur inuente
SpecH 23a31 (I 57) Stj¹ 4613frændr hans ... mattu eigi vita huart hann var ⸢nu ꜳ lifi eðr eigi [var. lífs edr latinn af þessi uerolld GKS 1005 fol “D²”]
var. ÓTᴵ 2022: GKS 1005 fol “D²”uard þessi ordræda Heinreks konungs ꜳ sidazta fundi þeira erchibyskups, þuiat ei sauzt þeir sidan i þessi uerolldu
Thom² 42233lidu enn nockurar stundir og riki þessa veralldar Knuz konungs og andadizt ‹han›
MHFlat 28620Suo eru hier ok marger menn j uero᷎lldunne at suo fara at ꜳgirnazt ok epter leita ecke nema epter drafi ok ordriftum; þat er saurlife ok lysting af þesse uero᷎lldenne
Æv238XX⁷ 1973þꜳ lyster mig nv ecki lifa leingr j þessare vervlldv
AugReyk 1103þꜳ leit hann til himens og bad gvd almatthogan ad giefa sier frid og favgnvd frꜳ þessare vervlldv
ErasReyk 14711sagde þeim fyrer at gvd villde kalla sig af þessare verolldv
KonReyk 2130hann bad vorn herra ... gefa sier myskun ad fara ei v̈r þessare verólld, fire enn hann være hreinlega skriftadur af óllum sÿnum syndum
~ eng.to passe oute of this worlde
2824 ÆvMið¹⁷ˣ 286
● þessa heims verǫld
●●● skapadi hann ok manninn eigi sidr til at byggia ⸢uerolldina þessa heims [var. þessa heíms verolld AM 227 fol]. sua sem hann hafdi hana algort ok fagrliga prydda
Stj¹ 191bruto þau bodord Guds ok voro j brott rekinn or þeirri sælo ok j þessa heims verolld
MírmA(1997) 253
5) (om en verden før og efter den nuværende)
ec veit eigi. með huerium hegoma oc skrœksagum. þeir segia aðra verolld eptir þessa
BarlA 1021alldri a ⸢fyrstri verolld [var. fyrstu verolldu Holm perg 1 4° “E”] bar sva til, at ...
MarS 1877
● ókomin/óorðin verǫld
Fasta es ... himnesct verc. dyʀ himna ríkiss. hóttr o orþeɴar veraldar
HómÍsl²⁰(1993) 30r30muntu ... i okominni ⸢verolld [var. verolldu GKS 1005 fol “D²”] niota eilifrar sæmdar ok sælu
ÞórhÓT 1855þviat þeir ... byrgdi dygdir okominnar veralldar
~ lat.sæculi venturi
HFars 177714 MarD635ˣ 65420
6) menneskene (i verden), menneskeheden
Aldrege miste verolden goþs vmbhyɢio. þeir er goþe likǫþo fra uphafe héims
HómÍsl¹⁸(1993) 26v24eptir aullum ueralldarinnar uana
~ lat.iuxta morem universae terrae
Vulg Gen 19,21 Stj¹ 12425Sua geriz at ferd þessa guds vínar. at audsẏnliga birtíz stẏnr ok kveínkann veralldaʀinar
~
HMSᴵᴵ 12636 Nik Holm perg 16 4° 43r2ætlum vær þessi ord ⸢verolldunne [var. verulldinnj AM 640 4°] miogh naudsaunligh
~
HMSᴵᴵ 5621 var. Nik Holm perg 16 4° 4v31 → Nik AM 640 4° 4r11halldandi þar suo tijgulict hof sem uero᷎lldinn plagar med sinne kurt og oflęti
Hect 8417minn heidur og mekt er verolldin hefir mier gefit
SigÞǫgl 1846
7) det verdslige, det verdslige liv (vs. klosterlivet), det syndige liv
Biþe haɴ staþfastlega. at eige take fra honom slíka giǫf. ynþe veralldar eþa ꜵfvnd diofols
~ lat.delectatio sæculi
PsAugSerm 198017 HómÍsl¹⁷(1993) 25v32hugr þeirra verþr aldregi haldiɴ af veroldo
Hóm677 5624ma þat þa sem eptir er i ⸢verolldvnni [var. werolldínní AM 351 fol] læita ser forræða æf licar
ÁKr 393oc ma þat þa en i er ueroldenne leita ser forræða ef likar
GulKrNB 33415fekk Magnvs konvngr samþyct allra Frostvþingsmanna at skipa sva Frostv þings bók vm alla lvti þá sem til veralldar héyra ok konvngdómsins. sem honom sýnndiz bezt bera
AnnReg 1384þat þa sem æftir er j verolldenne
GulKrNA 32021●●● þa ma þan hiunskap æigi skilia nema þui at æins. at annat huart þæirra gange i klaustr. oc þione þar æuelegha guði. oc ma þat þa sem eftir er i veroldenne læita ser forræða ef likar
JKr 3697●●● hann hefuir i radi at lata klaustrit ok snua aptr til veralldar
Mar240a 4844ok nita verolldinni ok hennar girndum, lifuandi rettliga ok milldliga i þessari verolld
Mar240a 118428þui syndiz Þorkell byskupi vid andlát sitt at hann hafdi berligaz spandan hann fra ⸢verolldu [var. vondu AM 380 4°ˣ “C³”, etc.]
ÞBpC¹ 28119Miogh var hann mektugur til veralldar með gnogum audæfum
~
HMSᴵᴵ 5934 Nik Holm perg 16 4° 6v8kueikti margra manna hiortu til hafnanar veralldar ok til astar himinrikis dyrdar
ÓH1005 69419Byriar fyrir þvi *til þess allra mest gerninginn gefa⸣ þa mennina, er gudi synaz fylgia en afneita verolldinni
~ lat.renuntiare sæculo
35522 VP 35514til vesaldar ok vsanlæiks veroldennar
DN VII (*[1339]›apogrˣ) 17837vert litillatr of hlydinn ⸢flyiandi veraulldina [var. fordazt hegomligar sæmder MarE 53733]
MarD634ˣ 11658hann flydi syn veralldarinnar
~ lat.fugiens visus hominum
SpecH 264a34 (VII 115) MarD634ˣ 117823Sem þeir heyra þat, eggia þeir hann ꜳ, at hann skal nita verolldinni
~ lat.sœculo renunciare
SpecH 253a24 (VII 87) MarD635ˣ 10354
8) tilværelse
nu hefe ek goda uero᷎lld
~ eng.I haue a goode worlde atte laste
19831 Æv238XX⁸ 1987kemur honum nu til hugar, hvorsu hiöled ⸢veralldarinnar [var. hamingjunnar Æv⁴⁸ 15627] er vallt, med brädum atburdum
om skæbnen ÆvCallˣ 8326
9) (om vej) stykke, strækning
●●● hon gengr vndir hann; ok hann sakir vaxtar dregr eptir ser fętrna langa verolld
ClarA 2035hann hraut langa verǫld af hestinum
Rémˣ 3575
II. (y. isl.)
III. (y. no.)
Form.: verolld (17); veralldar (17); verallda (5); veralldir (5); verolldinni (5); verolldin (4); verolldu (4); veralldarinnar (4); verolldo (3); uerolldu (3); uerolldina (3); veraldir (3); verolldenne (3); verulldinnj (3); veröld (2); ueralldir (2); verolldina (2); uerulld (2); vervlldv (2); ueralldarinnar (2); veraldar (2); verold (2); værolldo (2); vervlldinne (2); ueralldar (2); verallder (2); veroldo (2); veralda (1); uerulldu (1); uerulldinni (1); verólld (1); verꜹlldinni (1); vervlldine (1); uerolldo (1); verulldina (1); værolldonne (1); verolldvnni (1); uero᷎lld (1); verolldína (1); verolldín (1); uero᷎lldunne (1); verolldunni (1); veralldaʀinar (1); (1); veroldv (1); veraulldinne (1); vervlldina (1); verollddenne (1); veralldinne (1); veroldvɴi (1); uerolldinni (1); uero᷎lldin (1); uero᷎lldenne (1); veroldenne (1); werallda (1); verølldinni (1); verollduni (1); veroldennar (1); ueroldenne (1); væruld (1); verǫld (1); uerolld (1); verulldu (1); væralldar (1); veralldinni (1); uerolldum (1); verolden (1); uero᷎lldinn (1); verolldv (1); vervlld (1); werolld (1); veraulldina (1); veralldena (1);
Gloss.: EJ; ClV; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1 _; Suppl2 _; Finsen _; Fr; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4; Fischer; Anm _; Bin _; Rím; LP; Med _; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH -o-; AJ _; deVr; Fr4; NO; Walter _; ÁBlM (veröld); Bl; WPA _;
Litt.: Hallberg 1982 [ANF 97] 27 f.; Hastrup 1985 68-69; Hægstad 1915 28; Hægstad 1916 51, 112; Jorgensen 1970 [Opusc 4] 180-181; Lyngby 1865 34; Seip 1955 248, 306; Wadstein 1894 6; Wessén 1927 [ANF 43] 85
Genre. (expected): religious works [rel]: 89 (40); romances [rom]: 19 (15); historical works [his]: 17 (26); learned works [div]: 7 (5); legal works [jur]: 5 (14); contemporary sagas [bis]: 5 (11); unclassified [ ]: 3 (1); legendary sagas [fas]: 2 (6); þættir [tot]: 2 (3); family sagas [isl]: 1 (18); charters [dip]: 1 (11);
SB (red.) — March 2016
External (non-ONP) resources:
...
...
...
...
IN PROGRESS
...
Lexicon Poeticum (2nd ed.)
This uses metadata and images from septentrionalia.net
verliðar - vesa, vera
véla - við, viðr
vár - yfirmusteri
...
...