heill adj. (ONP)

³heill adj. [heilan; compar. heilli, superl. -astr/-str]

Status: excerpted citation slips citation text supplemented structured definitions in Danish definitions in English

I.

1) hel, intakt, fuld, fuldstændig, uskadt, lydefri

só þeir ... eldhusit heilt ~ lat. sanum Dialᴵᴵ 172⁹ GregDialA 146⁸
alhæil heilogh þrænning Kgs 95³
ef þu ert enn raðenn til at lata drepa allan borgar lyðenn. þa lattu borgina standa með heilu lice. þviat hon er aull goðonom helgoð Alex 13¹⁴
Þui nęst dragnar hann at trenu ok inn i enndann ok allt þar til, er hann hverfr inn i tréit. Keisari geck þa til ok o᷎ll hirðin, ok hugðu at, ok syndiz heillt treit sem aðr Mág¹A 30⁷
Samuel tok þa æitt vnglamb oc fornfærði alhæillt drottni StjC 439²³
hon hafðe alla gripu sina j gulli ok sylfri ok klædom, heila ok oskærða DN V (1315) 58⁹
let (jarl) slíta holld hans meþ vllkꜹmbom til þeꜱ unz hvergi var héillt holld á licam hans BlasA623 40⁷
aldri er sva mikill maɴfiolði i Valhꜹll, at eigi ma þeim endaz flesk galltar þes, er *Sæhrimnir heitir; hann er soþiɴ hvern dag ok heill at [ap]ni SnE 42⁹
●●● hvsit var nv ok endrbætt ok alheilltt Ant 58¹⁹
A meðal þessarra beina var ‹sa› alheill fingr hins heilaga Johannis baptiste, sem hann retti, þa er hann syndi varn herra sinum lęrisveinum JBapt²A 920³¹
Her sitr nunnan heil ok kat MarS 312²⁵
tok or skiaðak. en mungat varð bædi heillt ok sterkt ÞBpB 308²³
var hann sva heill sem i fyrstv var hann i iǫrð laginn ÆvFurs 34²⁹
liet herra biskup lesa bref þorsteins bonda gudmundar sonar. med hans hanganda Jnsigle heillt ok vskrapat IslDipl (1353) 28³⁴
Þa het Ingimundr prestr, at boca-kista hans skylldi a land coma oc bæcr. Enn fam nottvm siþarr spurdiz, at hon var a land rekin at Dravngvm heil, oc allt þat er i var, oc hellt I hestpa, enn II voro af brotnar StuᴵK 140¹⁶
Hann var heill oc ofvinn, oc sva klædi hans, enn VI manna beinn voro þar hia honum StuᴵK 153⁴
þat sama kuadde ek Þorer optnæmfndan at suæiria vm fyrsagda bønahald ku huat [er] moder hans gaf þa ku hæila æder halfua DN II (1364) 302⁶
Takit ydr þar af hialpsamliga hugsan ok heilan skilning. huersu strangr ok stridr er guds domr uerdr sidarr Stj¹ 155⁷
er hann reis upp af bęninni, þa var glerkerit alheillt, sva at eigi var brestr a þvi GregDialB 188¹⁷
mikit diki let hann ok grafa firir vtan borgina ok færa brott molldina ok væita uatni j eftir. sidan let hann leggia ofan yfir vidu ok bua suo vm at ecki mætti a sia ok sem hæil uæri jordin Eym 124³⁴
mvnnlavgar .ij. heilar. ok iij. lestar IslDipl (1408) 166²²
med hæilo oskaddu hangandæ jnsigli IslDipl (1432) 297²²
var trogit svo heillt, at eingan brest matti ꜳ finna Ben 158²⁵
þar hvilir hun med holldi ok hári ok heilum likama KirjA 65¹⁴
●●● hann giorde pening þann, er eigi stod minna enn eyre, ok hnitar saman peninginn, ok eru xx. naddar ꜳ, x. ꜳ hvorum hlutnum, ok þickir sem heill se, ef saman er lagdr, ok mꜳ þo taka i sunndr i tvo hluti Gísl 10¹⁰
Koma þeir til ho᷎gsíns snemma dags. ok taka til at briota. Ok komuzt um kuelldit nídur at uídum. Enn um morgunínn epter uar ho᷎gurínn heíll sem adur Harð 142³⁴
Madur skal sioda eitt heilltt gamalltt hæns Mat 134³
geri hús hans iafnheilt sem áðr var ok borgi hvern pening er ur verðr tekinn BjarkÁMˣ 310¹⁴
kluckur. iij. heilar. enn. ij. brotnar DI II (*1318-c1400›Bps B III 3ˣ) 466⁹
ver meghom æighi med hæilli samvitzsku længr þvi lika gudræskiu ok olydni um rœdo þola DN I (*1328›DonVar 1ˣ) 162³²
Helgi hnycker einum suiga wr kestinum og hijder Nollar, suo ad huorgi var heil hwd hans milli hæls og hnacka Fljˣ 54²¹
kvað ráð hans standa heilt Flóamˣ 51⁹
gefi hann med heilu og holldnu og hylle drottinz Sigla og roa med frid og samþycki j gvdz fride heila hasetana til at hafa sem besta samvist ꜳ̈ sio og ꜳ̈ lande FormSkipˣ 62²⁹
med heilum sínum varnadi ~ Rafn 1830 65²⁰ HG AM 590 b-c 4°ˣ 12r¹⁵
líkamr ens helga Knúts konungs var óbrunninn ok svá alheill, at engu hári var skatt Knýtl1741ˣ 184¹⁴
Þat er alag mitt at þat skip skal alldrei heillt af hafi koma hedann af er her sigler vt LdnHb105ˣ 92²⁶
þat er alag mitt at þat skip skal alldre heillt af hafi koma er her sigler vt LdnStˣ 207¹⁹
Slyku gieck vpp þeirra hagur ävallt ȧ medan þau ättu vm heillt ad sitia PBpˣ 424⁹
hann ... hoggur Hilldi j tuo hluti. enn svo er hun fiolkunnig og mikit troll i sinni nátturu, ath hennar hluter hlupu samann sem hun være heil Þiðrᴵˣ 37¹¹

● halda heilu [e-u]

● heill ok haldinn

● heill ok óskaddr/...

● heil sǿmð

● aka heim heilum vagni (proverb.; cf. FJOrdspr 196, GerSprichw 13) (komme hjem med hel vogn ɔ:) komme helskindet ud af en situation ⫽ (drive home with one’s cart intact ɔ:) “get home safely”

● at heilu

● með fullu ok heilu

Er hun stappat med hunangh ok logd vid þat bein sem kiotlaust er þa vex kiot med fullu ok hilu (sic ed.) yfir þat bein MedMisc 95²⁵

● halda heilu, heldr heilu

● með heilu [e-u]

● með heilu ok hǫldnu [e-u]

2) (om penge)

● heill (ok halfr/...) penningr

3) (om tal/størrelse/måleenhed) som ikke er opdelt, ubeskåret, fuld

● koma láni heilu heim

4) (om tid)

5) stille, med glat/ubrudt overflade

Flókann dró skjótt yfir, ok fylgdi bæði vindr ok frost ok svá mikil sjóillska, at sjórinn var hvergi ⸢kyrr [var. heíll AM 160 folˣ] var. Vígl 83²² → Vígl AM 160 folˣ 275r²²

6) [e-s / af e-u / frá e-u] [at e-u] sund, rask, helet, helbredt, ved sine fulde fem

● grǿða heilt [e-t]

● halda heilum [sér/e-m]

● heill ok haldinn/...

● heill á hófi

● vel/illa/... heill som har et godt/dårligt helbred

● heill ok óskaddr/... [af e-u]

● heill at samvizku/...

● heill at viti

● binda um heilt

● búa um heilt [við e-n]

● gróa at heilu

● grǿða at heilu [e-n/e-t]

● grǿr heilt [um !] [með e-jum] (n. sg. = adv.)

7) [e-s] ikke gravid

8) [af e-u] frelst

● heill ok hjalpaðr

9) lykkelig, heldig

● er heilt [með e-jum]

spyr eftir hvart hæillt ok kyrt er með henne bonda hennar oc syni StjC 614²²

10) (i velkomst el. afskedshilsen, i lovprisende tiltale (især i superlativ)) vær hilset, velkommen, lev vel

● (allra) manna/... heilastr

● biðja heilan (koma/fara) [e-n]

● biðja (vel fara ok) heila hittask [e-ja]

● biðja heilan sofa [e-n]

ef han tækr man i hia henni. þa skal han ganga til brundz ok taka span fult vatz ok slætta a þau ok bidia hæilan sofua magh sin BorgKr² 358²⁸

● far heill (ok vel/...)

● lif (vel ok) heill

● mǽl/tala heill

● njót heill handa

● seg heill sögu

● sit heill

● ek svá heill

● heill svá

● heill ok/... sæll

● ver halfu (at) heilli vær priset

11) [e-m] [til e-s] loyal, oprigtig, venligsindet, velment

● í/með heilum fortǫlum

● heill ok hollr

● af heilum hug

● heill at hug

heill at hvg. oc hreíɴ. at likam BlasA623 34¹⁰

● heill hugi/hugr

● heill í hug

● með heilum hug

● til heils hugar [e-rs] [við e-n]

● heilt ráð/...

● heilar sáttir/sǽttir [við e-n]

● sǽtta [e-ja] heilum sáttum, sǽttask (með) heilum sáttum [við e-ja / sín á millil]

● sǽttask heilir

● af heilu

● sǽttask at heilu

sęttumz at heilu KlmA1980 86¹¹

● med heilu

Varla er sú sætt með heilu gör er slícir sitia fyrer utan Frostˣ 185¹⁷

● heilt (n. sg. = adv.)

● ráða heilt [e-m]

12) (om passende giftermål)

13*) ?som har ret/tilladelse til

hæilt see herra abota ok brœðrom hans .j. Haulsnu at rinda þæim vitnisburð siðar mæir. ef þæir megho. með loghleghom motekastum DN X (*1327›apogrˣ) 27¹⁴

II. (y. isl.)

þa ... lesi (prédikarinn) framm heila passiuna DI 136¹⁸

III. (y. no.)

Form.: heill (172); heil (69); heilu (49); heillt (36); heilum (36); heilir (29); heilan (28); heila (25); heilt (19); hæill (16); Heill (15); hæilu (11); hæil (11); hæilum (9); heilar (9); heilla (8); heiler (8); heilv (8); heíll (6); heilli (6); hæilan (6); heilom (5); hæillt (5); hæilir (5); heilann (5); Heil (5); heilvm (4); hæila (4); héilan (4); hæilla (4); heilaztr (4); heilo (4); héill (4); heille (3); heillar (3); Heilir (3); hæilt (3); heilastr (3); heils (3); heilastan (2); hæilo (2); hæilazstr (2); Hæilir (2); hellt (2); hęilan (2); heilltt (2); heíllt (2); hęil (2); hella (1); hilu (1); hęill (1); heyl (1); héilir (1); heílstan (1); hælastr (1); heilaztur (1); Heilar (1); héil (1); hæille (1); hęillt (1); hæilli (1); hæillar (1); hiela (1); Hæill (1); hæils (1); hæilra (1); helir (1); hælir (1); halfuann (1); heílvm (1); Heillt (1); halfu (1); heill (1); hæilaster (1); heillí (1); heiltt (1); heilumm (1); Heilli (1); heílum (1); heílaztr (1); heilaztʀ (1); hell (1); héilom (1); hæillan (1); héillt (1); hǽil (1); heil▹u◃ (1);

Comp.: augna- (2), bak- (1), brjóst- (1), eyrna- (2), fót- (2), heyrna- (1), ís- (2), legg- (1), lim- (1), mann- (1), mat- (2), ó- (11), van- (43)

Gloss.: EJ ³heill; ClV item alheill, (jafn) jafnheill; ClVAdd _; ClVErr _; ClVSuppl _; Suppl1 _; Suppl2 alheill; Finsen _; Fr item alheill; FrErr1 _; FrErr2 _; FrErr3 _; LLFrämm _; Hertzb item jafnheill; HertzbLat _; HertzbTill _; Suppl4 _; Fischer _; Anm _; Bin _; Rím; LP; Med item hilu dat. sg. n. / adv.; MedComp _; MedSimp _; WN _; AH; AJ _; deVr; Fr4 item jafnheill; NO item alheill, jafnheill; Walter; ÁBlM; Bl; WPA _; ; LMNL

Litt.: Baetke 1942 passim; Bandle 1956 [BA 17] 101, 148; Finnur Jónsson 1914 [ANF 30] 93; Gering 1916 [ANF 32] 8; Heidermanns 1993 267-268; Hreinn Benediktsson 1960 [ÍT 2] 75-76; Hægstad 1899 77; Kaiser 1998 92; Lundeby 1947 [ANF 62] 79; Matthiessen 1962 [KLNM 7] 126; Nygaard 1917 7; Reuter 1933 [ANF 49] 43-47; Seip 1955 145, 262; Stefán Einarsson 1959 [ÍT 1] 120-123; Sverdrup 1911 [ANF 27] 27; Walter 1976 135-136; Weiser-Aall 1963 [KLNM 8] 8

Genre. (expected): religious works [rel]: 180 (178); historical works [his]: 104 (116); family sagas [isl]: 102 (81); romances [rom]: 73 (69); contemporary sagas [bis]: 64 (49); charters [dip]: 55 (51); legendary sagas [fas]: 47 (28); legal works [jur]: 43 (64); þættir [tot]: 18 (15); learned works [div]: 11 (21); unclassified [ ]: 0 (3);

AS (red.) — March 2017

External (non-ONP) resources:

...

IN PROGRESS

...

Lexicon Poeticum (2nd ed.)

This uses metadata and images from septentrionalia.net

heilagr - heim

...

Lexicon of Medieval Nordic Law

https://www.dhi.ac.uk/lmnl/nordicheadword/displayPage/2037

Cookies

ONP: Dictionary of Old Norse Prose

Word

3heill adj. [heilan; compar. heilli, superl. -astr/-str]

I.