The Third Grammatical Treatise
Data may derive from Dictionary of Old Norse Prose, the National Library of Iceland, the Arnamagnæan Institutes in Iceland and Copenhagen, the Skaldic Project and the Stories for All Time project. These institutions and projects explicitly or implicitly license this data as research data and any further use of this data should credit these organisations and also be licensed as CC BY-SA 4.0.
- AM 242 fol (W) 94-111
- AM 744 4°ˣ (744ˣ) 1r-11v
- AM 746 4°ˣ 1r-30v
- AM 748 I b 4° (A) 1r-8v
- AM 748 I b 4° (A) 7r-14v
- AM 757 a 4° (B) 1r-3r
- AM 757 b 4° (w) 1r-2v
- Lbs 400 4°ˣ (400ˣ) 183r-219r
- Lbs 1116 4°ˣ (1116ˣ) 100v-121r
1.1
Allt er hljóð, þat er kvikvendis eyru má skilja.
1.2
Hljóð hefir margar kynkvíslir, ok verðr hljóð þat, sem náttúrliga megu eyru greina, af samkvámu tveggja líkama. En ǫnnur hljóðsgrein er sú, er heilǫg ritning segir hljóða andliga hluti.
1.3
Líkamligt hljóð verðr annat af lífligum hlutum, en annat af líflausum hlutum.
1.4
Hljóð þat, er heyriz af líflausum hlutum verðr annat af tveim hrœriligum skepnum, en annat af óhrœriligum, annat af samkvámu hrœriligra hluta ok óhrœriligra.
1.5
Af hrœriligum hlutum verðr hljóð sem af hǫfuðskepnum vindum ok vǫtnum.
1.6
Af óhrœriligum hlutum verðr hljóð sem steinum eða málmi eða strengjum, ok verðr þó þess kyns hljóð jafnan af hrœring nokkurs líkama lífligs eða ólífligs.
1.7
Af samkvámu hrœriligra hluta ok óhrœriligra verðr hljóð sem þá er vindr eða vǫtn eða elldr slær sínu afli við jǫrð eða aðra óhrœriliga hluti.
1.8
Hljóð þat er verðr af líflausum hlutum er sumt ógreiniligt ⟨sem vinda gnýr eða vatna þytr eða reiðar þrumur, en sumt hljóð er greiniligt⟩ eptir náttúruligri samhljóðan, þeiri er philosophi kǫlluðu músikám; ok verðr þat hljóð hit efsta ok hit æzta af hrœring hringa þeira sjau er sól ok tungl ok fimm merkistjǫrnur ganga í þær er eru kallaðar, ok heitir þat eða himnesk hljóðagrein. Þessar stjǫrnur sagði Plato hafa líf ok skyn ok vera ódauðligar.
1.9
Greiniligt hljóð verðr í líflausum hlutum, þat sem vér kǫllum listuligt hljóð sem í málmi ok strengjum ok pípum ok allz kyns sǫngfærum.
1.10
Í lífligum hlutum ok vitlausum verðr hljóð sem viðum eða grǫsum ok þó af tenging nǫkkurs hræriligs líkama.
1.11
Af lifandi hlutum, þeim er sen hafa, verðr annat hljóð, þat er rǫdd heitir, en annat þat er eigi er rǫdd sem fótastapp eða handaklapp ok annat slíkt.
1.12
Rǫdd er hljóð framfært af kvikvendis munni, formerat af níu náttúrligum tólum: lungum ok barka, tungu ok tveim vǫrrum ok fjórum tǫnnum.
1.13
En Priscianus kallar rǫdd vera hit greiniligsta loptsins hǫgg ok eiginliga eyrum skiljanligt.
1.14
Rǫdd greiniz á marga vega: ǫnnur rǫdd ritanlig en ǫnnur óritanlig.
1.15
Óritanlig rǫdd er sú, er eigi má stǫfum greina.
1.16
Ritanlig rǫdd er ǫnnur merkilig en ǫnnur ómerkilig.
1.17
Ómerkilig rǫdd er sú, er til engrar merkingar er þrengd, sem ‘bu’, ‘ba’, ‘blictrix’.
1.18
Merkilig rǫdd er ǫnnur af náttúru, ǫnnur af setning eða sjálfvilja.
1.19
Merkilig rǫdd af náttúru er barna grátr eða sjúkra manna stynr ok annat slíkt.
1.20
Merkilig rǫdd af setning er sú, er framfæriz af sjálfvilja manns, sem þetta nám: maðr merkir kvikendi skynsamligt ok dauðligt.
2.1
Stafr er hinn minzti hlutr raddar samansettrar, sem rita má, ok er stafr kallaðr hinn minzti hlutr eða óskiptiligr í því, sem heyrir allri samsetning stafligrar raddar, þvíat vér skiptum boekr í kapitula, en kapitula í klausur eða vers, en klausur í málsgreinir, málsgreinir í sagnir, sagnir í samstǫfur, samstǫfur í stafi.
2.2
En þó eru eigi stafir náttúrliga óskiptiligir, þvíat stafr er rǫdd, en rǫdd er lopt eða af lopti formerat.
2.3
En hvárt sem rǫdd er lopt eða lopts formeran, þá er hon samansett með sínum pǫrtum sem loptit með því at þat er líkamligt ok allir líkamir eru samansettir, en jafn hlutr verðr af jǫfnu efni at geraz sem hold af holdi.
2.4
En svá sem í náttúrligum líkǫmum eru nǫkkurir þeir hlutir er einfaldir kallaz sem fjórir hǫfuðskepnur: eldr ok vatn, lopt ok jǫrð, ok kallaz þessir hlutir eigi af því einfaldir, at þeir sé óskiptiligir, heldr af því, at hverr þeira hlutr er jafn sínu ǫllu, svá sem lítill gneisti hefir jafna náttúru hinu mesta báli, svá eru ok stafir óskiptiligir í misjǫfnu efni, eða í þá hluti sem ólíkir eru,
2.5
þvíat ‘a’ eða aðrir raddarstafir hafa stundum skamt hljóð en stundum langt,
2.6
ok ef þeir hafa langt hljóð þá hafa þeir tvá tíma.
2.7
Philosophi kǫlluðu stafi elementa, id est hǫfuðskepnur,
2.8
þvíat svá sem allir líkamir eru skapaðir af fjórum hǫfuðskepnum, svá gera ok stafir saman settir alla stafliga rǫdd svá sem nǫkkurs konar líkam,
2.9
þvíat rǫdd tekr eyru ok hefir þrenna mæling sem allt þat, er líkamligt er, þat er hæð upp ok ofan, breidd til vinstri handar ok hægri ok lengd fyrir ok eptir, þvíat rǫdd má ǫllumegin heyraz.
2.10
Samstǫfur hafa hæð í hljóðsgrein, en breidd í anda, lengd í tíma, þvíat hver samstafa er annat hvárt hvǫss eða þung eða umbeygilig.
2.11
Hvǫss hljóðsgrein er sú er skjótliga er framfoerð með upphǫldnu hljóði, sem þessi samstafa: hvat.
2.12
Þung hljóðsgrein er sú, er af lítilátu hljóði hefz ok dregz niðr í enn lægra hljóð, sem hin fyrsta samstafa í þessu namni: háreysti.
2.13
Umbeygilig hljóðsgrein er sú, er hefz af lítillátu hljóði ok þenz upp sem hvǫss hljóðsgrein, en fellr niðr at lyktum sem þung svá, sem þetta nafn: hraustr.
2.14
Hver samstafa hefir ok framflutning annathvárt lina eða snarpa ok er sá andi hér kallaðr hræring framflutningar samstǫfu.
2.15
Með snǫrpum anda verðr samstafa framfoerð sem hin fyrri samstafa þessa nafns: þurrum.
2.16
Með linum anda flytjaz samstǫfur sem þessar: langan tíma.
2.17
Hver samstafa er annat hvárt lǫng eða skǫmm, ok er skǫmm samstafa skjótt fram flutt ok hefir eina stund sem fyrri samstafa í þessu nafni: ari.
2.18
Lǫng samstafa er sú, er seinliga er framflutt ok hefir tvær stundir sem hin fyrri samstafa i þessu nafni: hati.
2.19
Ok er tími eða stund kallaðr dvǫl mælandi framflutning raddar.
3.1
Stafr hefir þrjú tilfelli: nafn ok fígúru ok veldi eða mátt.
3.2
Stafanǫfn eru sextán í nórænni tungu í þá líking sem Girkir hǫfðu forðum daga,
3.3
en þó eru merkingar þeira miklu fleiri, þvíat Priscianus segir at hverr raddarstafr hafi tíu hljóð eða fleiri,
3.4
svá sem a ef þat er skamt hefir fjórar hljóðsgreinir: hvassa hljóðsgrein fyrir útan áblásning h sem hér, ‘ari’; þunga hljóðsgrein enn fyrir útan h sem hér, á; hvassa hljóðsgrein með áblásning h sem hér, ‘hafi’; ok þunga hljóðsgrein með h sem hér, ‘hafandi’.
3.5
Langt a hefir sex hljóð: ef þat hefir áblásning h, þá berr þat annat hvárt hvassa hljóðsgrein eða þunga eða umbeygiliga sem hér, [...] . Slíkt hið sama, ef þat hefir eigi áblásning hljóðar þat þrjár leiðir, sem þessi nǫfn, ‘ari’, ‘aranna’, ‘ara’.
3.6
Slíkt hið sama má ok aðra raddarstafi greina,
3.7
en i ok v hafa því fleiri hljóðsgreinir at þeir eru stundum samhljóðendr sem í þessum nǫfnum, ‘iarl vitr’ ok er þá v venð kallat í nórænu máli.
3.8
Í nórænu stafrófi eru fimm hljóðstafir svá kallaðr: úr u, óss o, íss i, ár a, ýr =, ok er íss stundum settr fyrir e, þá er hann er stunginn, svá sem aleph eða ioth setjaz fyrir tveim raddarstǫfum í ebresku máli.
3.9
u er því fyrst sett, at þat hljóðar í framanverðum vǫrrum.
3.10
o er þar næst; hann hljóðar í munni.
3.11
i stendr þar næst, þvíat hann hljóðar í ofanverðum barka, en í neðanverðum barka, ef hann er punktaðr, ok hljóðar þá sem e.
3.12
Þar næst er a skipat, þvíat þat hljóðar í brjósti.
3.13
= er tekit af ebreskum stǫfum.
3.14
En látínumenn skipuðu stǫfum gagnstaðliga þessu, sem hér er greint. Þeir settu a fyrst, þvíat þat hljóðar næst hinu nezta tóli raddarinnar, er vér kǫllum lungu, ok þat má fyrst skilja í bernsligri raust.
3.15
Enn u er því fremst skipat, at þat er fremst ok næst sjálfu efni raddarinnar er vér hyggjum at loptit megi kalla, ok hafa því hvárirtveggju meistarar vel ok náttúrliga skipat stǫfunum í sínu máli.
3.16
Raddarstafir þessir hefjaz allir af sínu hljóði ok leggjaz í samhljóðendr [r] (reið) ok [s] (sól).
3.17
Samhljóðendr eru ellifu í rúnamáli, fimm þeir er nálægir eru raddarstǫfum, eru kallaðir hálfraddarstafir af ǫðrum mǫnnum, þvíat þeir hafa meiri líking raddarstafa ok merkiligri hljóð en aðrir samhljóðendr; þat er: r n s m l.
3.18
f er af sumum mǫnnum með þessum stǫfum taliðr í látínu stafrófi, þvíat hann hefr sitt hljóð af raddarstaf sem aðrir þesskyns samhljóðendr.
3.19
En Priscianus segir eigi mega ráða stafsins merking, hvárt hans nafn hefz af raddarstaf eða eiginligu hljóði, sem marka má í þessu stafrófi ok mǫrgum ǫðrum, er náliga hefjaz allir stafir af sínu hljóði, bæði raddarstafir ok samhljóðendr, ok halda þó fullkomliga sínum merkingum.
3.20
Í þessu stafrófi eru ok fimm stafir er vér kǫllum dumba stafi; þat eru f q k t b,
3.21
ok eru stafir þessir eigi því dumbar kallaðir at þeir hafi ekki hljóð; heldr því, at þeir hafa lítit hljóð hjá raddarstǫfum, í þá líking sem sá maðr er lítils kallaðr verðr eða einskis af góðri ætt, er lítt er mannaðr hjá sínum gǫfgum frændum.
4.1
Annat tilfelli stafs er fígúra, þat er mynd eða vǫxtr stafanna gerr, sem nú er ritat.
4.2
Þriðja tilfelli stafa er máttr ok er þat sjálf framflutning stafa ok merking þeira.
4.3
Fyrir þann sama mátt stafanna eru bæði fundin nǫfn ok fígúrur.
4.4
Sumir meistarar kalla skipan hit fjórða tilfelli stafs, en þat kallar Priscianus einn part, þann er mætti stafsins heyrir.
4.5
Þessa stafi ok þeira merkingar compileraði minn herra Valdimarr konungr með skjótu orðtæki á þessa lund: Sprængd mannz hǫk flyði tovi boll; |Prængd mannc hok fl=qi toui boll.
4.6
Hér er sól (|) fyrst skipat ok bæði sett fyrir s látínustaf ok z girzkan staf, ok kǫllum vér þat knésól, ef hon er svá gǫr [z]. En z hefir náttúruliga í sér tveggja stafa hljóð, d ok s, eða t ok s, svá sem x hefir tveggja stafa hljóð, c ok s, eða g s, ok er því hvárgi þeira stafa ritaðr í rúnum eða í fornu látínustafrófi. Nú eru þeir stafir því í stafrófi settir at skjótara þykkir at rita einn staf en tvá.
4.7
Þar næst stendr P, ok er bjarkan á þá leið ritat, ef þat stendr fyrir p látínustaf, ok hefir sá rúnastafr tvá dumba stafi í sér þá er ólíkir eru í hljóði. En því eru opnir belgir gǫrvir á P þá er þat hljóðar fyrir p, at þat skal meir sundr loknum vǫrrum nefna en b.
4.8
Þar næst stendr r fyrir r látínustaf, ok er hann af þeim stǫfum er hálfraddarstafir eru kallaðir.
4.9
Þar næst stendr æ, þat hljóðar fyrir tveim raddarstǫfum a ok e, ok kalla Girkir þann staf diptongon, þat er tvíhljóðr á nóræna tungu, ok eru fjórir diptongi í látínustafrófi en fimm í rúnum.
4.10
Diptongus er samanlíming tveggja raddarstafa í einni samstǫfu þeira er báðir halda afli sínu.
4.11
Þessir eru límingarstafir í rúnum: æ fyrir ae; # fyrir au; ei fyrir ei, ok er sá diptongus ekki í látínu; z fyrir ey; ø fyrir eo (ǫ), oe er hinn fjórði diptongus í látínu, ok er hann ekki í rúnum.
4.12
Sumir raddarstafir eru fyrir skipaðir í samanlímingu sem a ok e, en sumir eptir skipaðir sem e ok i, o ok u, ok eru þeir raddarstafir náttúruliga fyrir skipaðir í samanlímingum, er nálægra hafa hljóð hinu inzta raddartóli mannsins, en hinir eptir skipaðir, er nærri standa í hljóðsgrein efni raddarinnar, sem a fyrir e ok u, en e fyrir i ok o ok u, þvíat þat hljóð er grannara, er nær stendr brjóstinu ok fyrr tekz, en hitt digrara er framarr skapaz ok meira hefir rúm, er ok hœgra þat hljóð fyrri at setja í samanlímingu er fyrri skapaz en hitt eptir er síðar formeraz.
4.13
Á látínu er diptongus fyrir þrennar sakir fundinn: fyrir hljóðfegrð ok sundrgrein ok samansetning, en í nórænu fyrir tvennar sakir: fyrir grein ok hljóðfegrð.
4.14
Fyrir greinar sakir er diptongus fundinn í nórænu sem í þessum nǫfnum: mær ok sær, at greina þau frá fornǫfnum sér ok mér ok ǫðrum þvílíkum, en fyrir hljóðsfegrð er diptongus fundinn sem hér: løkr, øgr, þvíat fegra þykkir hljóða heldr en lækr, ægr.
4.15
Þar næst stendr n, ok er hon af þeim er hálfraddarstafir heita.
4.16
Þar næst stendr k, ok er þat fyrir tvá samhljóðendr, k ok g.
4.17
Þar næst er t stunginn ok stendr fyrir d látínustaf.
4.18
At slíkum hætti eru allir rúnastafir settir í þessum orðskviðum, ok munum vér þat eigi framarr greina, þvíat eigi er nauðsynligt.
4.19
Því eru þessir fjórir rúnastafir settir fyrir tvá samhljóðendr, at þeir samhljóðendr hafa líkara hljóð en aðrir, svá sem g ok k, s ok z, b ok p, d ok t.
5.1
Samstafa er samfyllilig stafasetning með einum anda ok einni hljóðsgrein ósundrgreiniliga samansett ok framfærð.
5.2
Samstafa hefir fjǫgur tilfelli: stafatǫlu, tíð, anda ok hljóðsgrein,
5.3
þvíat hver samstafa hefir stafatǫlu, einn staf eða fleiri, ok hefir eingi samstafa í látínu fleiri en sex, en í nórænu megu eigi standa fleiri í einni stamstǫfu en átta eða níu, sem spænnzkr ok strennzkr.
5.4
Í látínu standa tveir samhljóðendr hið flesta fyrir raddarstaf en þrír eptir. En í nórænu megu standa þrír samhljóðendr fyrir raddarstaf, en fimm eptir, sem skilja má í þeim nǫfnum, sem fyrr váru rituð.
5.5
Þessar samstǫfur gera mesta fegrð í skáldskap, ef einn raddarstafr er í tveim samstǫfum ok hinir sǫmu stafir eptirsettir, sem hér: snarpr, garpr, ok kǫllum vér þat aðalhending.
5.6
En ef sinn raddarstafr er í hvárri samstǫfu, en allir einir samhljóðendr eptir sem hér: rǫskr, vaskr; þat kǫllum vér skothending.
5.7
Þessar hendingar þykkja þá bezt falla, ef tvær samstǫfur eru í hvárri sǫgn ok hinn sami sé raddarstafr í fyrri samstǫfu hverrar sagnar ok svá samhljóðendr, þeir sem fylgja, en ǫll ein hin síðari samstafa sem hér: allir, snjallir,
5.8
ok eru þessar hendingar víða settar í látínuskáldskap sem þetta:
Ante chaos jurgium indigestae molis
adhuc yle gravida fetu magnae prolis.
5.9
Þessar sǫmu hendingar eru ok settar í nórænuskáldskap í þeim hætti, er vér kǫllum runhendu, sem Snorri kvað:
Orms er glatt galla
með gumna spjalla.
5.10
Látínu klerkar hafa ok þá hending í versum er þeir kalla consonantia, ok skal hinn sami raddarstafr vera í efstu samstǫfu hvárrartveggju sagnar, sem hér: aestas, terras.
5.11
Þessar hendingar er lítt geymt í nórænum skáldskap, þegar fleiri eru samstǫfur í einni sǫgn en ein.
6.1
Annat tilfelli samstǫfu er tíð, þvíat hver samstafa hefir annat hvárt eina tíð eða tvær, eða svá sem Priscianus segir, at sumar samstǫfur hafa hálfa aðra stund eða hálfa þriðju, en sumar þrjár stundir.
6.2
Skamma stund hefir sú samstafa, er raddarstafr hennar er náttúruliga skammr ok komi eigi tveir samhljóðendr eptir, sem þessi nǫfn: ari, api.
6.3
Hálfa aðra stund hefir sú samstafa, er vera má hvárt er vill lǫng eða skǫmm, sem fyrri samstafa í þessum orðum: hvatra, spakra.
6.4
Tvær stundir hefir sú samstafa [...]
6.5
Hálfa þriðju stund hefir sú samstafa, er einn samhljóðandi stendr eptir raddarstaf náttúrliga langan, sem hér: hjól, sól.
6.6
Þrjár stundir hefir sú samstafa, er tveir samhljóðendr standa eptir langan raddarstaf, sem hér: bjórs, stórs.
6.7
En þó setja nú nýverandi klerkar í versagjǫrð allar samstǫfur annathvárt einnar stundar eða tveggja.
7.1
Þriðja tilfelli samstǫfu er andi, þvíat hver samstafa hefir annat hvárt linan anda eða snarpan.
7.2
Andi er hér kallaðr hræring framflutningar samstǫfu.
7.3
Snarpan anda hefir sú samstafa er með digrum anda er framflutt sem þessar sagnir, hraustr, horskr, ok þær aðrar, er áblásningarnóti er í upphafi skipaðr.
7.4
h er kallaðr merking eða nóti áblásningar, þvíat hann er engi stafr fullkominn fyrir sik, hvárki samhljóðandi né raddarstafr.
7.5
Linan anda hafa þær samstǫfur, er engi áblásningarnóti er í upphafi settr, sem hér: jǫrð ok armr.
7.6
En þó þykkir betr sama í nórænuskáldskap, at annathvárt hafi áblásning hǫfuðstafir ok svá stuðlar þeira eða engi þeira
8.1
Fjórða tilfelli samstǫfu er hljóðsgrein, ok er hljóðsgrein hér kǫlluð rœkilig hljóman raddarinnar í merkiligri frammfœring.
8.2
Hver samstafa hefir annat hvárt hvassa hljóðsgrein eða þunga eða umbeygiliga.
8.3
Sú samstafa hefir hvassa hljóðsgrein, er hefz af litlu hljóði ok endiz í hvassara hljóð, sem þessar samstǫfur: var, þar, ok er hon svá merkt ´.
8.4
Þunga hljóðsgrein hefir sú samstafa, er hefz af litlu hljóði ok endiz í lægra hljóð, sem hin fyrri samstafa í þessum nǫfnum: hára, sára, ok er sú hljóðsgrein svá merkt: `.
8.5
Umbeygiliga hljóðsgrein hefir sú samstafa, er hefz af lítlu hljóði ok dregz upp í hvassara hljóð en niðr at lyktum í lágt hljóð, sem þessar samstǫfur: árs, sárs, ok er sú hljóðsgrein svá nóteruð ^.
8.6
Hljóðsgrein merkir hæð samstafligrar raddar, en andi digrleik hennar, sem skilja má, at hvern raddarstaf verðr at nefna meir með sundrloknum munni, ef áblásning fylgir.
8.7
Tíðar tilfelli merkir sem fyrr er sagt, lengð samstafligrar raddar.
8.8
En með því at þess konar greinir heyra lítt nórænuskáldskap at flestra manna ætlan, þá tala ek þar um ekki fleira að sinni.
9.1
Sǫgn er hinn minsti hlutr samsetts máls ok hon er kǫllut einn hlutr af því máli, er fullkomið sen hefir. En sú sǫgn eða sá hlutr er af alþýðu kallaðr orð.
9.2
Aristotiles hinn spaki kallar tvá parta málsgreinar nafn ok orð, þvíat þeir gera meðal sín samtengðir fullkomna málsgrein, sem hér: ‘maðr renn’.
9.3
En meistari Priscianus telr átta parta málsgreinar þessa: nafn ok fornafn, orð ok viðrorð, hluttekning, samtenging, fyrirsetning ok meðalorpning, ok greinir glǫggliga náttúru hvers þeira.
9.4
Nafn er hlutr málsgreinar sá er veitir eiginligan eða sameiginligan hvíligleik hverjum hlut eða líkama. Nafn er æzt allra sagna, þvíat þat er svá sem efni eða grundvǫllr alls máls.
9.5
Fornafn er sett í stað nafnsins sem hleytismaðr fyrir meistara, ok merkir þrjár persónur, en nafn merkir eina.
9.6
Því næst er orð, er skrýðir ok formerar nafnit svá sem mynd efni, þvíat þat skýrir tilfelli nafns ok merkir gerð eða píning.
9.7
Viðrorð fegrir ok endimarkar orðit í þá líking sem viðrleggjanlig nǫfn gera við undirstaðlig nǫfn svá sem hér: ‘sterkr maðr berz hraustliga’.
9.8
Hluttekning er frá skilið orði þvíat hon merkir fǫll ok kyn sem nafn, en í því skilz hon frá nafni at hon merkir gerð eða píning ok hefir ýmsar stundir sem orð.
9.9
Samtenging knýtir saman nǫfn eða aðra parta eða sjálfar málsgreinir, sem hér:
Hringr ok Dagr at þingi.
9.10
Fyrirsetning er eiginlig til at þjóna fǫllum nafnsins, sem hér: ‘til borgar’, ‘af skipi’.
9.11
Meðalorpning sýnir hugþokka manns, ok er hon jafnan fráskilið ǫðrum pǫrtum, sem hér: ‘vei’, ‘hai’.
10.1
Dónátus kennir í fyrri bók sinni nátturu parta þeira allra, er hafa þarf í réttu látínu-máli, ok má engi maðr fullkomliga vel skilja ok mæla þá tungu, nema þessa bók kunni.
10.2
Aðra bók gerði hann um lǫstu málsins, þá er verða kunnu í látínu-máli ok í þeim skáldskap ok at lykðum um þat skrúð ok fegrendi, er verða má í sǫgnum ok í máls-greinum.
10.3
Því ritaði hann um lǫstu þá, er verða mega í málinu, at sá einn má mæla eða yrkja fagrliga, er hann veit bæði lof ok lǫst á málinu, sem mælt er, malum non vitatur nisi cognitum, eigi má illan lǫst varaz nema hann sé fyrri kendr.
10.4
Í þessi bók má gerla skilja, at ǫll er ein listin skáldskapr sá, er rómverskir spekingar námu í Athenisborg á Griklandi ok sneru síðan í látínu-mál, ok sá ljóða-háttr eða skáldskapr, er Óðinn ok aðrir Ásíamenn fluttu norðr higat í norðrhálfu heimsins ok kendu mǫnnum á sína tungu þess konar list, svá sem þeir hǫfðu skipat ok numit í sjálfu Ásíalandi, þar sem mest var fegrð ok ríkdómr ok fróðleikr veraldarinnar.
11.1
Barbarismus er kallaðr einn lastafullr hlutr máls-greinar í alþýðligri ræðu, en sá er í skáldskap kallaðr metaplasmus.
11.2
Barbarismus fekk af því nafn, at, þá er rómverskir hǫfðingjar hǫfðu náliga unnit alla verǫldina undir sína tígn, tóku þeir unga menn af ǫllum þjóðum ok fluttu þá í Rómam ok kendu þeim at tala rómverska tungu. Þá drógu margir ónæmir menn látínuna eptir sínu eiginligu máli ok spiltu svá tungunni. Kǫlluðu Rómverjar þann máls-lǫst bararismum, þvíat þeir nefndu allar þjóðir barbaros nema Girki ok Látínu-menn.
11.3
Barbari váru kallaðar fyrst af lǫngu skeggi ok ljótum búnaði þær þjóðir, er byggðu á hávum fjǫllum ok í þykkjum skógum, þvíat svá sem ásjóna þeira ok búnaðr var ófægiligr hjá hæversku ok hirðbúnaði Rómverja, slíkt sama var ok orðtak þeira ótogit hjá máls-greinum Látínu-snillinga.
11.4
En því vildu Rómverjar, at allar þjóðir næmi þeira tungu, at þá væri kunnari þeira tígn, ok þóat ríkin skiptiz, er stundir liði, mætti alt fólk vita, at þeira forellri hefði Rómverjum þjónat.
11.5
Barbarismus verðr á ii. leiðir, í framflutning máls ok í letri.
11.6
Hann hefir iiii. kynkvíslir, viðrlagning ok aftekning, skipting ok umsnúning.
11.7
Þat má verða í einum staf ok samstǫfu ok í tilfellum samstǫfunar, stund ok hljóðsgrein, ok áblasning.
11.8
Barbarismus er með ǫllu flýjandi í alþýðligu orðtæki, en í skáldskap er hann stundum leyfðr fyrir sakir skrúðs eða nauðsynja.
11.9
Um aftekning stafs verðr barbarismus sem Egill kvað:
Erumz auðskæfHér er af tekinn hinn síðarsti stafr í þessum tveim nǫfnum, tven ok þren, fyrir fegrðar sakir, þvíat þá þykkir betr hljóða þessar samstǫfur í kviðu-hætti, at þær hafi umbeygiliga hljóðs-grein heldr en hvassa, er iii. eru samstǫfur í vísu-orði, ok má því kalla, at hér verði barbarismus í hljóðsgreina-skipti.
ómunlokri
magar Þóris
mærðar efni
vinar míns
þvíat valið liggja
tven ok þren
á tungu mér.
11.10
Í aftekning samstǫfu verðr barbarismus, sem kvað Hárekr í Þjóttu:
Ráðit hefik at ríðaHér er Rín fyrir Rínar, þvíat ofmargar verða ella samstǫfur í vísu-orði.
Rínleygs heðan mínu.
11.11
Um viðrlagning stafs verðr barbarismus sem kvað Auðun illskelda:
Maðr skyldi þó moldarHér er sett megja fyrir mega ok aukit einum staf ok gǫr svá lǫng samstafa af skamri, þvíat ella helz eigi rétt kveðandi í vísu-orði.
megja hverr of þegja
kenniseiðs þó at kynni
kleppdǫgg Hárs lǫggvar.
11.12
Um viðrlagning samstǫfu verðr barbarismus sem Glúmr kvað:
En ek veit at hefr heititHér er hvaðarr tveggi sett fyrir hvárr tveggi til þess at kveðandi haldiz í vísu-orði.
hans bróðir mér góðu
sér of slíkt til þeira
seggfjǫlð hvaðarr tveggi.
11.13
Um stafaskipti verðr barbarismus sem Arnórr kvað:
Sumar hvern frekum erniHér er hvern sett fyrir hvert til þess at hending haldiz í dróttkvæðum hætti, ok má hér kalla bæði stafa skipti ok samstǫfu.
11.14
Í stafa snúning verðr barbarismus sem hér:
Reið Brynhildar bróðirHér er bort sett fyrir brott ok skipt svá stǫfum, at r stendr fyrir t til þess at hendingar sé hafnhávar, ok er þetta svá í einum staf sem í samstǫfu.
bort sá er hug né skorti
11.15
Um stundar viðrlagning verðr barbarismus sem kvað Eilífr Guðrúnarson:
Váru vǫnd ok mýrarHann kallar torráðin ól vǫndol ok gerir langa þessa samstǫfu ol til þess at hendingar sé jafnhávar.
verðr hitt at þau skerða
svell var áðr um alla
ól torráðin hóla.
11.16
Um stundar afdrátt verðr barbarismus sem hér:
Svanr þyrr beint til benjaHér er vindara sett fyrir vindára róðri þat er flugr. Þessi samstafa er skǫmm gǫr fyrir fegrðar sakir, þvíat þá hljóðar betr. Þar er ok sú skáldskapargrein, er jafnan þykkir vel koma ok menn kalla ofljóst.
blóðs vindara róðri
11.17
Um hljóðsgreinar-skipti verðr barbarismus sem Einarr kvað:
Víst erumz hermd á hestiHér skal annat af ráða en mælt er, ok er bæði breytt með máli ok sundrtekningum ok hljóðs-greinum, ok skal svá skilja: víst erumz hermd á hesti, legg ek á jó reiði þokka, hér er máli skipt, en þat skal svá púnkta ok sundr taka, legg ek á Jóreiði þokka góðan. Hér er seni skipt. Hefir fljóð ef vill, konu má ná, hér er máli skipt, konu Mána. Hér er seni skipt ok hljóðs-greinum, mâ nâ, hér er hvár tveggi hljóðsgrein umbeygilig: má ná, hér er hvǫss hljóðs-grein yfir báðum samstǫfum, ok er hér bæði skipt hljóðs-greinum ok aftekning hljóðs-greinar, þvíat hvǫss hljóðs-grein er gǫr af umbeygiligri ok tekin svá af þung hljóðs-grein.
hefir fljóð ef vill góðan.
11.18
Um viðrlagning hljóðsgreinar verðr barbarismus sem Skraut-Oddr kvað:
Ef væri Bil bárubrunnins logs sú er unnum
opt geri ek orða skipti
einrænliga á bænum.
Hér er bǽnum sett fyrir bæ̂num.
11.19
Um viðrlagning áblásningar verðr barbarismus sem Starkaðr gamli kvað:
Þann hefi ek mannaHér er hrammastan sett fyrir rammastan at kveðandi haldiz í bálkar-lagi.
menskra fundit
hringhreytanda
hrammastan at afli.
11.20
Um aftekning áblásningar verðr barbarismus sem hér
Lofðungr gekk at LakkarHér er lakkar set fyrir hlakkar at kveðandi haldiz.
laut herr í gras snerru.
11.21
Enn verðr barbarismus á fleiri vega ok eru þær fígúrur svá kallaðar moytacismus, lapdacismus, iotacismus.
11.22
Þessar fígúrar verða um ófagra samansetning stafanna, ok eigna sumir þessa lǫstu solœcismo, þvíat þat verðr í fleirum sǫgnum en í einni.
11.23
Þessar fígúrar tóku nafn af eiginligu nafni, cismus, þat er brugðning eða spell.
11.24
Moytacismus er þat, ef samtenging sagna verðr af optligri samanlostning eins stafs, m, sem hér:
Geima mærum heimaok kǫllum vér þat dregit á stál, ef á meðal hendinga verðr.
11.25
Lapdacismus er þat, ef tvau ll setjaz fyrir einu eða einn raddar-stafr standi í milli tveggja ll sem hér:
Stendr af stála lundi
styrr Þórrøði fyrri.
11.26
Iotacismus er þat, ef samhljóðandi stendr eptir i raddarstaf eða eptir annan raddar-staf eða millum tveggja raddarstafa sem hér:
Háði iarl þar er áðanok sem Óláfr Leggsson kvað:
engi maðr und ranni
Freyju angan leygiar.
11.27
Enn telr Dónátús þann lǫst með barbarismo, ef ii. raddar-stafir jafnlangir standaz hit næsta í tveim samstǫfum sem hér:
Þorði Iðja orða.
11.28
Þann lǫst kallar Donatus collisiones, ef m stendr millum tveggja raddar-stafa sem Eyvindr kvað:
Bárum Ullr um alla
ímunlauks á hauka.
11.29
Þat kallar hann hinn sama lǫst, ef ǫnnur samstafa er í niðrlagi orðs jǫfn eða lík upphafi því, er eptir kemr sem Einarr kvað:
Harðan þrýtr á hvítum
harm Sólborgar armi.
11.30
Svá ok ef snarpir samhljóðendr rennaz í móti í tveim samstǫfum sem hér er kveðit:
Hér liggja brot beggjaok sem þetta:
brúðr strýkvinna súða,
Hér fregna nú hygnir
hjǫrflaug brimis draugar.
11.31
Þessa lǫstu telr Donatus því með barbarismo, at þeir verða í einni samstǫfu, þó at stærri sagnir spilliz af því.
12.1
Sólœcismus er lǫstr í samansettu máli gǫrr í móti reglum réttra málsgreina, ok verðr sólœcismus í tveim pǫrtum eða fleirum. En barbarismus verðr í einni sǫgn sem fyrr er ritat.
12.2
Sólœcismus fekk nafn af borg þeiri, er forðum var kǫlluð Solœ, en nú heitir Pentapólis. Þeirar borgar lýðr fór til Athenis-borgar í Girklandi at nema þar mál ok þá spiltu þeir hvárri tveggju tungunni með vándum orða-drætti, ok kǫlluðu Girkir þann máls-lǫst sólœcismum af borginni Solœ ok cismus, þat er slita eða sundrskorning at váru máli, þvíat sá lǫstr sleit málsins parta, þá er spilti tungunum.
12.3
Þat er ok merkjanda at ófróðir menn ætla jafnan barbarismum vera þat, sem sólœcismus er at réttu, sem þá er nǫkkur maðr segir frá karlmanni eða konu ok kallar þar hann, er hon skal vera, eða heilsar þar einum, er fleiri eru, eða fleirum, þar er einn er, eða annat slíkt, þvíat hverr sem kallar hann, þar sem hon skal vera, þá gerir hann lǫst í báðum þessum nǫfnun; slíkt hit sama, hverr sem heilsar þar mǫrgum, er einn er, gerir sólœcisumum milli margfalligrar tǫlu ok einsligrar.
12.4
Sólœcismus verðr annat hvárt í málsins pǫrtum eða tilfellum partanna. [ok geriz þat á iiii leiðir: viðrlagning ok aftekning, skipting ok umsnúning.]
12.5
Svá sem metaplasmum kallaz í skáldskap sá lǫstr, er barbarismus kallaz í alþýðligu máli, ok þykkir þat stundum fegra skáldskap, slíkt hit sama er sólœcismus í skáldskap settr fyrir skrúðs sakir, ok er hann þá scema kallaðr.
12.6
Í máls-pǫrtum verðr sólœcismus sem þá er annarr partr er settr fyrir ǫðrum, sem hér er kveðit:
Hringleistir gekk hraustanHér er þetta nafn, hraustan, sett fyrir þessu viðrorði, hrausliga.
herjum kunnr at gunni.
12.7
Stundum verðr sólœcismus, þá er hinn sami partr er óviðrkæmiliga settr, svá sem Þorleifr jarls-skáld kvað:
Hǫfðu vér í þér HákonHér er í fyrirsetning fyrir af sett.
er at hjǫrrógi drógumz
þú rautt Skǫglar skýja
skóð forystu góða.
12.8
Atfelli máls-parta eru xii., hvíligleikr, samjafnan, kyn, tala, mynd, fall, persóna, merking, tíð, samokun, máttr ok skipan.
12.9
Í ǫllum þessum tilfellum verðr sólœcismus, en þó mun ek fá rita.
12.10
Sólœcismus verðr um hvíligleik nafna sem Snorri kvað:
Biskup heyr á bæranHér er sameiginligt nafn, biskup, sett fyrir eiginligu nafni Guðmundar.
bragþátt gǫfugs máttar.
12.11
Um samjafnan verðr sólœcismus sem hér:
Rann hræddari hrannaHér er samjafnanligt nafn, hræddari, sett fyrir hræddr, settligu nafni.
hyrbrjótr frá styr ljótum.
12.12
Um kynja skipti verðr sólœcismus sem í Halfliðamálum:
Rístu nú fálaHér er hvárginligt kyn sett fyrir karlmannligu kyni.
far þú í bygð hinig
þó er máls-gengi mikit.
12.13
Um talna-skipti verðr sólœcismus sem Arnórr kvað:
Yppa ráðumz yðru kappiHér er margfallig tala sett fyrir einfaldri tǫlu.
Jóta gramr í kvæði fljótu.
12.14
Í falla-skipti verðr sólœcismus sem hér er kveðit:
Því hefik heiti mey mætriHér er rægiligt fall set fyrir gæfiligu falli ok kǫllu vér þenna lǫst orðkólf.
mest nema hamlan bresti.
12.15
Í tíða-skipti verðr sólœcismus sem Þjóðólfr kvað:
Leiða langar dauða
limar illa mik stillis
bárut menn hinn mæra
Magnús í gröf fúsir.
12.16
Í persóna-skipti verðr sólœcismus sem kvað Haldórr skvaldri:
Orkið Ála serkjarHér er annarr fjórðungr vísu mæltr til annarrar persónu, ok kǫllum vér þat viðmælt, en annarr fjórðungr segir frá hinni þriðju persónu, ok kǫllum vér þat hliðmælt.
élfestir þrek mestum
ætt berr grams of grimma
gagnprúðr Sigurðr magni.
12.17
At slíkum hætti verðr sólœcismus í ǫðrum tilfellum partanna.
13.1
Með barbarismo ok sólœcismo eru talðir x. lestir, þeir er svá eru kallaðir, acirologia, cacenphaton, pleonasmus, perysologia, macrologia, tantologia, eclipsis, tapinosis, cachosinteton, amphibologia.
13.2
Acirológía er óeiginlig setning orðs sem hér er kveðit:
Vætti ek harms nema hittaHér kallaz skáldit vætta harms þess, er hann kvíddi, ok er þetta orð, ek vætti, gagnstaðliga sett, þvíat at þat er mannsis náttúra at vétta fagnaðar en kvíða við harmi. Þessi lǫstr heyrir barbarismo, þvíat hann verðr í einni sǫgn, en því heyrir hann sólœcismo, at hann verðr í málsgrein milli þessa tveggja orða, væntir ok kvíðir.
hǫfuðgulls náim Fullu.
13.3
Cacenphaton er kǫlluð ófǫgr framflutning stafa eða samstafna í einu orði eða fleirum, sem áðr er ritat, þá er sú samstafa er fyrst sett í einu orði, er síðarst var áðr, eða hinn sami raddar-stafr ok svá þeir er eptir koma í báðum samstǫfum sem Sighvatr kvað:
Fór ór Vík á vári.
13.4
Þat heyrir ok mjǫk þessum lesti, ef sá er niðr-lags-stafr í einni sǫgn, er fyrstr er settr í því orði, er eptir kemr, sem Snorri kvað:
Skjaldbraks skylja mildumÞenna lǫst kǫllum vér þreskǫld.
skipreiðu mér heiða.
13.5
Þat er ok kallat cacenphaton, ef maðr eignar óviðrkvæmiliga ǫðrum hlut þat er annar á, sem hér er kveðit:
Skíð gekk gramm at flæðiHér er kallat at skíð gangi, en þat er eiginligt mǫnnum eða kvikendum.
flóðs í hreggi óðu.
13.6
Sá lǫstr heyrir ok cacenphaton, er vér kǫllum nykrat eða finngálknat, ok verðr þat mest í nýgørvingum sem hér:
Hringtælir gaf háluHér er øxin kǫlluð í ǫðrum helmingi trǫllkona skjaldar eða valkyrja, en í ǫðrum helmingi sút hjálmsins, ok er þar svá skipt líkneskjum á hinum sama hlut, sem nykrinn skiptiz á margar leiðir.
hlýrsólar mér dýra
oss kom hrund til handa
hræpolls drifin golli
sút þá er Herjans hattar.
13.7
Pleónasmos er hégómlig viðrlagning einnar sagnar yfir þat fram, sem fullu máli heyrir, sem Kolbeinn kvað:
Mundi mér fyrir stunduÞetta nafn, eyrum, þarf eigi til fullrar merkingar, þvíat ekki vit mannsins heyrir nema eyru.
mikit orða-lag þikkja
ef elgrenni unnar
eyrum slíkt at heyra.
13.8
Perisológía er hégómlig viðrlagning orðanna þeira, er ekki merkingar-afl hafa með því máli, sem upp er tekit, sem hér er kveðit:
Þat hefi ek sagtHér þarf ekki hit síðarra mál, þvíat þat má skilja, ef maðr segir þat, er hann veit, at hann þegir yfir því, er hann veit eigi.
er sjálfr vissag
duldr fer ek hins
er drengr þegir.
13.9
Macrológía er kallat langt sen, þat er tekr ónytsamliga hluti til þess máls, er skáldit talar, ok er þessi fígúra víða sett í ǫndverðum kvæðum, sem Arnórr kvað í Magnúsdrápu:
Seinkun varð þá er hlébarðs hankaHér segir hann frá hrakfǫrum sínum, en þat heyrir ekki konungs lofi.
hnika ár hin ljóta bára.
13.10
Þessi fígúra verðr ok, ef maðr talar þǫrfum fleira um hinn sama hlut, sem Guðbrandr kvað í Svǫlu:
Upp setr mǫkk hinn mikla
móðfjalls verǫld alla.
13.11
Tantológía er þat, ef hin sama sǫgn er optar tekin en til heyrir eða hin sama merking sem Sneglu-Halli kvað:
Svá lét und sikHér eru ii. kenningar konungs til hins sama máls; þat kǫllum vér ofkent.
seggja dróttinn
lǫnd ǫll lagið
liðs oddviti.
13.12
Eclipsis er skortr nauðsynligrar sagnar þeirar, er þarf til fulls máls, sem hér er kveðit:
Fór hvatráðrHér skortir konungs nafn eða kenning til fulls máls. Sem hér er kveðit:
hilmi at finna
áðr siklingr
til sættar gekk.
Sá er af ÍslandiHér skortir sjóvar nafn til fullrar merkingingar.
arði barði.
13.13
Tapínósis er minkan mikils hlutar í máli, þá er sen auðsýnir annat en af skal ráða, sem Þjóðólfr kvað:
Snart við sæþráð kyrtatHér er sík eða díki sett fyrir sæ eða haf, þau sem lítil vǫtn eru á landi.
sík lá blær á díki.
13.14
Cacosintheton er lastafull samansetning sagnanna, sem Guðlaugr kvað:
Hrǫkk at HaugabrekkuHér er ófagrliga saman skipat sǫgnunum í þriðja vísu-orði.
hóts meir en til gótum
fyrir hyrgæði hríðar
Haldórr í bug skjáldi.
13.15
Amphibólógía er efanleikr sagnarinnar ok verðr þat á margar leiðir, stundum um rægilig fǫll, sem hér er kveðit:
47. Hermenn getu hinnigHér er efanligt, hvárt vinna konungr eða konungr hermenn, ok skiptir því samanhlaðning orðanna.
hugstinnan gram vinna.
13.16
Stundum verðr þessi fígúra um sundrtekning orðanna, sem hér er kveðit:
48. Þat er orðslægjum eigiHér skiptier þat málinu, hvárt eigi er skipat til þess máls, er fyrir stendr, eða heyrir þat þeim orðum, er eptir fara.
aldrbót konungs skaldi.
13.17
Stundum verðr þessi fígúra svá, at eitt orð hefir fleiri merkingar, sem Óláfr kvað:
49. Kænn njóti vel vænnarHér er óvíst, hvárt þessi sǫgn, eigi, er viðrorð neitiligt eða orð eiginligt.
vin minn konu sinnar
víst erat dapr um drósir
drengr ok eigi lengi.
13.18
At slíkum hætti er víða sett í skáldskap þat nafn, er ýmsar hefir merkingar, ok fólgit svá málit, sem Hallar-Steinn kvað:
Hólmleggjar vinnr hilmirHér kallar hann dverg lit ok svát fegrð konunnar.
hringskǫglar mik þǫglan.
13.19
Alleotheta er þat, ef skipt er tǫlum eða fǫllum eða kynjum, sem fyrr er ritat í sólœcismo.
13.20
Þessar fígúrur flestar fylgja meir sólœcismo en barbarismo, þvíat þær verða meirr í máli en í einni sǫgn.
14.1
Metaplasmus er framskapan nǫkkurrar réttrar ræðu í aðra mynd fyrir nauðsynja sakir eða fegrðar.
14.2
Hann hefir xiiii. kynkvíslir.
14.3
Próthesis er viðrlagning stafs eða samstǫfu í upphafi orðs sem Egill kvað:
51. Vrongu varrar gungnisHér er við lagt v í þessu nafni, vrǫngu, til þess at réttir sé stuðlar í dróttkvæðum hætti. Um viðrlagning samstǫfu verðr próthesis sem hér:
varrar lungs um stunginn.
Út réð Ingólfr leitaHér er samstafa lǫgð við þetta nafn, leifr, ok lengt nafnit fyrir atburðar sakir hreysti hans.
ógnreifr með Hjǫrleifi.
14.4
Auferesis gagnstaðlig próthesi ok tekr hon af upphafi orðs staf eða samstǫfu sem þá at v sé tekit af í þessu nafni vrungu, þvíat þýðerskir menn ok danskir hafa v fyrir r í þessu nafni ok mǫrgum ǫðrum, ok þat hyggjum vér fornt mál vera, en nú er þat kallat vinðandin forna í skáldskap, þvíat þat er nú ekki haft í nórænu máli.
14.5
Sincópa tekr í brott staf eða samstǫfu ór miðju orði sem Bragi hinn gamli kvað:
Þars sem lofðar lítaHér er gǫr ein samstafa tveim ok tekinn ór e raddarstafr ok sett svá, þars fyrir þar es; þetta kǫllum vér bragar-mál í skáldskap.
lung Váfaðar Gungnis.
14.6
Epenthesis er gagnstaðlig sincópe, þvíat hon leggr við staf eða samstǫfu í miðju orði sem Kormákr kvað:
Þvíat málvinu minnarHér er Þorketill settr fyrir Þorkell ok aukit svá tveim stǫfum nafnit en einni samstǫfu til þess at kveðandi haldiz.
mildr Þorketill vildir.
14.7
Paragóge leggr við einn staf eða samstǫfu í enda orðs sem Arnórr kvað:
Kljúfa lét ek í kaupfǫr dúfuHér er við lagt einn stafr eða samstafa í þessu orði, knarra, til þess at kveðandi haldiz.
knarra minn við borðin stinnu.
14.8
Apocópe er gagnstaðlig þessi fígúru, tekr hon af einn staf eða samstǫfu í enda orðs sem hér:
Því hefi ek heiti mey mætri.Þat kǫllum vér orðkólf í skáldskap.
14.9
Sistola gerir langa samstǫfu skamma sem fyrr er ritat:
Blóðs vindara róðri.
14.10
Eptasis er gagnstaðlig sistóle ok gerir skamma samstǫfu langa sem fyrr er ritat:
58. Ól torráðin hóla.Þessi fígúra hefir margar kykvíslir í versum, en í skáldskap er hon sjaldan nema ofljóst sé ort.
14.11
Díeresis gerir ii. samstǫfur af einni sem Bjǫrn kvað:
59. Nú læt ek at þar þrjótiHér eru ii. samstǫfur gǫrvar af einni samstǫfu, Þórðr, til þess at kveðandi haldiz.
Þórrøðr vini óra.
14.12
Síneresis er gagnstaðlig díeresí ok gerir eina samstǫfu af tveim sem Sighvatr kvað:
Vask til Róms í haska.Hér er sett vask fyrir vas ek til þess at hendingar sé jafnhávar.
14.13
Sínaliphe tekr ór annan raddarstaf, ef ii. raddarstafir standaz hit næsta í tveim samstǫfum sem í Bjúgum vísum:
61. Hvés ef ek hleyp at krúsi.Hér er ór tekit annat e í þessi sǫgn, hvés, ok gǫr ein samstafa af tveim til þess at skothendingar sé jamnhávar. Þar er ok ein samstafa gǫr af tveim pǫrtum viðrorði ok orði ok er þat sólœcismus.
14.14
Elipsis tekr ór m, ef þat stendr síðarst í orði svá at raddar-stafr kemr eptir, ok er sú fígúra mjǫk í versum, en ekki finnum vér hana í nórænum skáldskap.
14.15
Antitesis setr annan staf fyrir ǫðrum sem Sighvatr kvað:
62. Dánar drótni mínumHér er n sett fyrir r í þessu nafni, dægn.
dægn of sent at hendi.
14.16
Metatesis skiptir stǫfum, sem fyrr er sagt, í þessum orðum:
Bort sá er hug né skorti.Hér er skipt stǫfum ok sett r fyrri en t at kveðandi haldiz.
15.1
Scemalexeos heyrir svá til sólœcismum sem metaplasmus til barbarismum í ǫllu því, er til lasta veit, en þó er scema miklu meirr í leyfi sett, þvíat hon þykkir jafnan fegra í skáldskap.
15.2
Scema er kǫlluð á girzku, en skrúð á nórænu, lexis er ræða, ok er scema lexeos nefnd sem skrúð máls eða ræðu.
15.3
Scema hefir xvii. kynkvíslir.
15.4
Prolemsis er uppnumning margfalligra hluta þeira, er síðan eru einfalliga greindir, sem hér er kveðit:
Flugu hrafnar tveirHér er þetta orð, flugu, margfalliga sett í hinum fyrrum vísu-orðum ok skal svá upp taka málit, tveir hrafnar flugu af ǫxlum Hnikars, Huginn flaug til hanga en Muninn til hræs.
af Hnikars ǫxlum
Huginn til hanga
en á hræ Muninn.
15.5
Zeuma er þat, ef eitt orð stýrir mörgum nöfnum sem hér er kveðit:
Krossfestum sé KristiÞetta orð, sé, stýrir öllum þessum nöfnum, vegr lof megn máttr vald.
kunnr vegr ok lof unnit
megn ok máttr sem tígnar
mest vald þat er ferz aldri.
15.6
Silemsis bindr ójafnar klausur saman með einu orði sem hér:
66. Jarls hefir hann ágæti
en ǫðlings kosti
konungs kappgirni
kynni landreka.
15.7
Þat er ok hin sama fígúra, ef margfalligt orð stýrir einsligu nafni því er samansafnanligt er kallat sem hér er kveðit:
67. Herr búaz hvatt til snerru.Herr eru margir menn þeir er til orrostu búaz. Þessi fígúra finz ok sjaldan í nórænum skáldskap.
15.8
Þat er ok sílemsis, ef einn hlutr hins sama kyns sez fyrir mǫrgum hlutum sem Glúmr kvað:
68. Brandr fær logs ok landaHér er brandr settr fyrir mǫrgum sverðum þeim er konungi fengu ríki ok fé.
land Eiríki banda.
15.9
Ypozeusis gefr mǫrg orð einni persónu sem hér:
69. Haldi hringtǫpuð
hefi ok varðveiti
styrki ok staðfesti
stýrir himinríkis.
15.10
Anadiplosis er tvefaldan eins orðs sem þá er vers eða vísa hefz með slíkri sǫgn sem fyrirfaranda vers eða vísa leggz sem Snorri kvað:
70. Stórt ræðr hann ok hjartaÞetta kǫllum vér drǫgur.
hvetr buðlunga setri.
Setr of vísa vitran.
15.11
Anaphora gefr hit sama upphaf mǫrgum klausum ok máls-greinum sem hér:
71. Hverr fremr hildi barraHér er eitt upphaf at mǫrgum klausum.
hverr er mælingum ferri
hverr á hǫpp at stærri
hverr kann auð at þverra.
15.12
Eparalemsis gerir alt eitt upphaf ok niðrlag vers eða vísu sem hér:
72. Konungr kappgjarn
kostum betri
allri þjóð
allframr konungr.
15.13
Epizeusis er tvefaldan eins orðs samansett sem hér:
73. Hlýð hlýð konungrÞessi fígúra er jafnan sett þá er maðr talar með ákefð nokkura hluti.
hróðri þessum.
15.14
Paronomasía setr saman líkar raddir, þær er ójafnt merkja, sem hér er kveðit:
74. Heldr vill hilmir
herja en erja.
15.15
Þetta kǫllum vér aðalhendingar í skáldskap ok taka af þessi fígúru upphaf þeir hættir, er með hendingum eru samansettir, ok breytiz þat á marga vega, sem finnaz man í Háttatali því, er Snorri hefir ort.
15.16
Paranomeon er þat, ef mǫrg orð hafa einn upphafs-staf sem hér:
75. Sterkum stilli
styrjar væni.
15.17
Þessi fígúra er mjǫk hǫfð í málssnildar-list, er rethorica heitir, ok er hon upphaf til kveðandi þeirar, er saman heldr nórænum skáldskap svá sem naglar halda skipi saman, er smiðr gerir ok ferr sundrlaust ella borð frá borði, svá heldr ok þessi fígúra saman kveðandi í skáldskap með stǫfum þeim, er stuðlar heita ok hǫfuðstafir.
15.18
Hin fyrri fígúra gerir fegrð með hljóðs-greinum í skáldskap svá sem felling skips-borða,
15.19
en þó eru fastir viðir saman, þeir sem negldir eru, at eigi sé vel feldir, sem kveðandi helz í hendingarlausum háttum.
15.20
Scesisonomaton gerir margar klausur með jǫfnum fǫllum samanhlaðnar sem hér:
76. Hlíf gnast við hlíf
hjǫrr við mæki
egg lék við egg
þar er jǫfurr barðiz.
15.21
Omocopton heldr saman alla klausu með hinu sama falli sem hér er kveðit:
77. Harða hvatfara
hrausta vígtama
snarpa snarráða,
sá gat hirð ræsir.
15.22
Omolemiton heldr saman margar raddir undir hinum sama enda sem hér er kveðit:
78. Band gaf oss með endumÞat kǫllum vér riðhendan hátt.
Ilmr lýskála bála.
15.23
Hin sama fígúra er í hinum nýja hætti sem Snorri kvað:
79. Ræsir glæsir
Rǫkkva dǫkkva
hvítum rítum
hreina reina.
15.24
Polintethon er sundrdregin klausa um ýmislig fǫll hins sama nafns sem Hallfreðr kvað:
80. Eitt er sverð þat er sverða
sverðauðgan mik gerði.
15.25
Yrismos gerir langa samanhlaðning orðanna í einni málsgrein sem Egill kvað:
81. Þat er óréttHér gengr eitt mál um alla vísu.
ef orpit hefir
á máskeið
mǫrgu gagni
ramriðin
Rǫkkva stóði
vellvǫnuðr
því er veitti mér.
15.26
Polisintheton heldr mǫrgum orðum saman með hinni sǫmu samtenging sem kveðit er í Grímnismálum:
82. Saðr ok SvipallÞessi nǫfn ǫll bindr ok saman.
ok Sanngetall.
15.27
Dialiton samlagar mǫrg nǫfn utan samtenging sem hér:
83. Ekkill Eitill SkekkillHér eru mǫrg nǫfn ok ekki ok í milli.
Eimnir Gestill Reimnir
Heiti Hækingr Meiti
Heimi Mýsingr Beimi
Rannvér Róði Mundill
Rǫkkvi Gylfir Nǫkkvi
Hæmingr Hagbarðr Glammi
Haki Beimuni Rakni.
15.28
Hin sama fígúra er þat, er vér kǫllum klauf, ef ii. sannkenningar heyra einum hlut, svá at eigi sé ok í milli sett, sem Máni kvað:
84. Hvat muntu hafs á otriÞetta kǫllum vér klauf.
hengiligr með drengium
karl þvíat kraptr þinn fǫrlaz
kinngrár mega vinna.
15.29
En svipa heitir þat ef fleiri sannkenningar heyra einum hlut oklaust sem hér:
85. Áðr djúphugaðr dræpi
dolga ramr með hamri
gegn á græðis vagna
gagnsæll faðir Magna.
16.1
Trópus er framfæring einnar sagnar af eiginligri merking til óeiginligrar merkingar með nǫkkurri líking fyrir fegrðar sakir eða nauðsynjar.
16.2
Um þessa trópa greindu spekingar sínar ræður frá alþýðligu orðtaki.
16.3
Trópus er skiptr í xiii. kynkvíslir þær er svá heita, metaphora, cathacresis, methalempsis, metanomía, anthonomía, epitrepon, sinodoce, omothopeion, periprasis, yperbaton, yperbola, allegoria, omozeusis.
16.4
Sú er grein með þeim fígúrum, er Dónátus hefir sett, barbarismus ok metaplasmus verðr í einni sǫgn um staf-skipti eða samstafna ok þeira tilfelli.
16.5
Scema hefir ýmsar myndir orða ok skilninga þær er leiðendi taka í brott ok skýra málit,
16.6
en trópar þessir eru framfæring náttúruligra sagna ok sena, er varðveita ýmisligt yfirbragð pentaðra máls-greina.
16.7
Í trópum skal þrjá hluti hugsa ok varðveita, fyrst framfæring sagnarinnar til annarligrar merkingar, þar næst óeiginlig samjafnan tveggja hluta, en í þriðja stað skal hugsa nauðsyn ok fegrð, er trópinn gerir.
16.8
Metaphora er frammfæring orða eða hluta í aðra merking.
16.9
Hon verðr á iiii. leiðir,
16.10
af andligum hlut til andligs hlutar sem hér:
86. Enn skinnbjarta skortirHér er dýr kǫlluð konan.
skapið kannaz mér svanna
dýr er hon hætt at hváru
halmein njǫrun steina.
16.11
Er þar framfæring eiginligs hlutar, konunnar, í annarliga merking sem dýrit er.
16.12
Óeiginlig líking er þat millum dýrs ok konu, þvíat dýrit er skynlaust kvikendi, en maðrinn skynsamligt.
16.13
Fyrir fegrðar sakir þótti skáldinu betr fara málit ok óberari verða lǫstrinn at kalla margláta konu heldr dýr en greina sér hvern hlut, þann er hon gerði ómannliga.
16.14
Með þeim hætti eru þær kenningar, er vér kǫllum sannkenningar í skáldskap, at kalla manninn ása-heitum ok kenna svá til vápna eða skipa eða nǫkkurn ása annars nafni ok kenna þá við eign sína nǫkkura sem Eyvindr kvað:
87. FarmatýsHér er farmatýr Óðinn kallaðr.
fjǫrvi næmði
jarðráðendr
á Ǫglói.
16.15
Svá eru ok jǫtnar ok dvergar kallaðir menn eða konungar bjarga eða steina sem Skraut-Oddr kvað:
88. Bǫls munat bǫr at dylja
berg-þórs nǫsum órum.
16.16
Þessi fígúra er optast svá sett í nórænum skáldskap, at þeir hlutir, er framfæraz, eru kendir við nǫkkur tilfelli sín, en þó finz hvártveggja sem þar er hverr konungr er kallaðr yngvi eða þengill ok annat því líkt fyrir tígnar sakir fornkonunga.
16.17
En í látínu er metaphora svá optast sett, at framfærðir hlutir eru ókendir, en þó finz hvártveggja sem Óvidiús segir:
Tiphis et Antomedon dicat amoris ego.Hann kallar kerrugæti eða stýrimann ástar.
16.18
Af andligum hlut til óandligs verðr metaphora sem at kalla skip hest eða dýr sævar eða skipreiða ok annat þvílíkt sem Markús kvað:
89. Bjǫrn óð framm á fornarHér er sævar bjǫrn skipit kallat.
flóðs hafskipa glóðir.
16.19
Af óandligum hlut til óandligs verðr metaphora, sem þá er skip er kallat skíð sævar eða vatna, en sverð beðr eða gata heinar sem hér:
90. Einstígi mér heinar.
16.20
Af óandligum hlut til andligs verðr metaphora sem at kalla konu skorðu eða þoptu gulls eða gersema ok annat þvílíkt sem Ormr Steinþórsson kvað:
91. Skorða var í fǫt færð
fjarðbeins anar teins.
16.21
Með þessi fígúru eru saman settar allar kenningar í nórænum skáldskap ok hon er mjǫk svá upphaf til skáldskapar-máls.
16.22
Metaphora er stundum aptrbeiðilig, en stundum eigi;
16.23
þá er metaphora aptrbeiðilig, ef hvern hlut má færa til annars, þat er líking er á milli, sem at kalla sæinn jǫrð skipa eða fiska eða sækonunga sem Þjóðólfr kvað:
92. Hǫfuðbaðmen kalla jǫrð sæ dýra sem Markús kvað:
þar er heiðsæi
á fjǫrnis
fjǫllum drýgði,
93. Hjartfærra veit harriHér er jǫrð kǫlluð vaztir, en í fyrri vísu var hafit kallat fjǫll sækonungs.
hreinvazta sik baztan.
16.24
Cathacresis er kǫlluð umdráttr annarligs nafns sem hér ...
16.25
... fyrir járni, ok er þar í milli framfæring ok óeiginlig líking.
16.26
Þessi háttr má snúaz svá, at gǫrr hlutr setiz fyrir efni sínu sem mjǫl fyrir korni, ok er sú hin fimta grein metanomíe sem Þjóðólfr kvað:
94. Lét hrætrana hveitiHér er hveiti sett fyrir korni.
hrynja gramr ór brynju
vill at vexti belli
valbygg Haraldr Yggjar.
16.27
Hinn sétti háttr metanomíe er þat er setja eptir-komanda hlut fyrir því sem fyrri verðr sem hér:
95. Braut stǫkk bauga neytirHér er bleikr kallaðr hræddr, þvíat bliknan kemr eptir hræzlu sem roði eptir skǫmm ok er framfæring máls milli bleiks ok óttafulls, en óeiginlig líking, þvíat bliknan heyrir til líkams en hræzla til andar.
bleikr frá sverða leiki.
16.28
Antonomasía setr sameiginligt nafn fyrir eiginligu nafni, ok verðr þat á þrjár leiðir, af ǫnd ok líkam ok fyrir útan ǫnd ok líkam.
16.29
Af ǫnd sem hér:
96. Áðr grimmhugaðr gengiHér er grimmhugaðr settr fyrir Þór. Þar er óeiginlig líking, þvíat margir menn aðrir en Þórr váru grimmhugaðir.
af grjótmóða dauðum.
16.30
Af líkam verðr antonomasía sem hér:
97. Hár rauð hvassa geiraHér er hár kallaðr konungrinn, ok er þar óeiginlig líking milli þess nafns hár ok eiginligs nafns Hrings konungs.
hneig þjóð í gras blóði.
16.31
Fyrir útan ǫnd ok líkam verðr antonomasía sem hér:
98. Né dýrs far fleiriHér er sæll settr fyrir nafni konungs, ok er svá óeiginlig líkning, en sæla kemr af tilfellum, ok er hér hvárki eiginlig ǫnd né líkam.
fleinmóða segik óðar
mælum slíkt við sælan
sittu heill konungr deili.
16.32
Þessa fígúru kǫllu vér njarðar-vǫtt í skáldskap, ok er hon þó eigi með leyfum talið.
16.33
Epiteton er fyrir sett sǫgn tilfellilig eiginligu nafni, ok verðr hon af ǫnd ok líkam ok fyrir útan ǫnd ok líkam.
16.34
Af ǫnd sem Snorri kvað:
99. Dáðrǫkkum veldr dauða
dreng ofrhugaðr þengill.
16.35
Af líkam, enn sem Snorri kvað:
100. Hamdǫkkum fær hlakkar
hauk munnroða aukinn.
16.36
Fyrir útan ǫnd ok líkam verðr epiteton á þrjá vega,
16.37
at gerð sem hér:
101. Ok stórhǫggr
stillir Þrænda.
16.38
Af stað sem hér:
102. Sótt reiðr at ráðum
rann engi því manna
þrályndi fekz Þrændum
þrænskr jarl konung sænskan.
16.39
Af atburð verðr epiteton sem hér:
103. Í herská
hilmis ríki.
16.40
Í ǫllum þessum háttum er óeiginlig líking milli viðleggjanligs nafns ok undir stæðiligs, ok þykkir þessi fígúra mest prýða skáldskap;
16.41
þat kǫllum vér sannkenning.
16.42
Sinodoche er merking sú, er taka má fullu skilning, þóat hon merki meir eða minnr.
16.43
Stundum setr hon alt þar sem hlut skal merkja af því ǫllu sem Leiðólfr kvað:
104. Njǫrðr bar gull ór garðiHér er gull sett fyrir hringi þeim, er konungr gaf honum.
grams þess er verðung framði.
16.44
Stundum setr sínodoche hlut fyrir ǫllu því, sem hon vill merkja, sem hér er kveðit:
105. Kjǫlr brunar klǫkkr á fǫlvarHér er kjǫlr settr fyrir ǫllu því skipi.
krapthár meginbárur.
16.45
Í hvárum tveggja hætti þessum er óeiginlig líking, þvíat alt er jafnan af sínum hlut saman sett þat er skipta má.
16.46
Omotopeion er nafn gǫrt af hljóði sem hér er kveðit:
106. Framm þraukuðu fákarHér er framfæring af hljóði til máls ok líking óeiginlig milli klokku ok hljóðs.
fjórir senn und henni
þó gat þeim hin háva
þrymgǫll hlaðit ǫllum.
16.47
Perifrasis er umkringingar-mál þat er verðr fyrir skrauts sakir í lofligri ræðu, en í lastmæli til þess at orðtak sé mæliligra, sem Egill kvað:
107. Var er árvakrHann kallar tunguna málþjón. Hér er óeiginlig líking milli þjóns ok tungu, þvíat hon er einn hlutr mannsins.
bar ek orð saman
með málþjóns
morginverkum
hlóð ek lofkǫst
þann er lengi stendr
óbrotgjarn
í bragar túni.
16.48
Yperbola er yfirganga sannleiks yfir þat framm, sem trúanligt er, sem hér er kveðit:
108. Hrauð í himin upp glóðumHér er óeiginlig líking ok merking milli mǫru-elds ok náttúruligs loga.
hafs, gekk sjór af afli,
borð hygg ek at ský skerði,
skaut Ránar vegr mána.
16.49
Yperbaton er nǫkkur yfirstigning orðanna, sú er hætti bregðr. Hon hefir v. kynkvíslir, isterología, anastrophe, parenthesis, temesis, sincresis.
16.50
Isterología er skipt skipan orðanna ok svá skilningar þeira sem hér:
109. Brjánn fell ok helt velli.Hér er skipt máls-greinum ok sett sú fyrr, er síðarr skal vera, ok verðr framfæring milli þeira ok ójǫfn líking milli parta ok máls-greina.
16.51
Sinthesis er alla leið samansteypt ræða sem hér:
110. Oss fremi hinn er himnaHér er þat mál síðarr sett, er fyrr skal vera, þvíat sá heimstýrir, er himna skóp, fremr oss nú hversdagliga.
heimstýrir skóp dýra.
16.52
Themesis slítr í sundr eitt orð ok setr annan part í milli sem hér:
111. Ekl vara ógn á Stiklar
óblíð stǫðum síðan.
16.53
Anastropha er umsnúin orða-skipan sem Sighvatr kvað:
112. Hætt þat er allir ættaHann setr þessa fyrirsetning, móti, eptir þat fall, er hon skal fyrir standa.
áðr skal við því ráða
hárir menn en ek heyri
hót skjǫldungi at móti.
16.54
Parenthesis er meðalsett máls-grein at skiptu seni sem Einar kvað:
113. Eins má óð ok bænirHér er annat mál meðalsett ok til leiðar fært ok síðarr lyktat hinu fyrra máli.
alls kjósanda hins ljósa
mjǫk er fróðr sá er getr góða
guðs þrenning mér kenna.
16.55
Þessi fígúra er jafnan sett í þeim hætti, er vér kǫllum stælt eða álags-hátt.
16.56
Allegoría er trópr sá, er annat merkir en mælt er, sem Sveinn kvað:
114. Þar kemr lyngs en lǫngumÞat skal svá skilja, at hann lyktar svá því efni, er hann vildi í kvæðinu hafa sem áin kemr til sævar. Þat er óeiginlig líking milli árinnar ok kvæðisins.
lind vanði mik strindar
leika leynisíka
lævi á til sævar.
16.57
Allegoría hefir vii kykvíslir, þat er ironia, antifrasis, enigma, karientismos, paronomia, sarcasmos, antismos.
16.58
Ironia gerir gagnstaðligt mál því, er hon vill merkja, sem í Kúgadrápu:
115. Meginhrædir ro menn við KúgaHér er óeiginlig framfæring ok líking, þvíat lof er fyrir háði sett. Þessi fígúra er jafnan sett í skáldskap.
meiri ertu hverjum þeira.
16.59
Antifrasis er svá sem ironía í einu orði, þvíat hon dregr nafn af gagnstaðligum hlut, sem Sveinn kvað:
116. Hlés dætr á við blésu.Hér er sær kallaðr hlér, þvíat hann hlúr allra minst.
16.60
Enigma er myrkt sen um leynda líking hlutanna sem hér:
117. Fara ek sáÞess konar fígúru kǫllum vér gátu, ok er hon jafnan sett í skáldskap.
foldar moldbúa
á sat nár á ná.
16.61
Karientismos er þat ef ófǫgr nǫfn talaz grannligarr sem Egill kvað:
118. Vals em ek vávar helsis
váfallr enn ek skalla
blautr em ek bergis fótar
borr en hlust er þorrin.
16.62
Paranomía er orðs-kviðr, sá er vel þykkir sama hlutum ok tíma sem hér:
Era hlums vant, kvað refr, dró hǫrpu at ísi.Þat er mælt til þeira manna, er láta stórliga ok megu lítit. Þar er framfæring ok óeiginlig líking milli manns ok hǫrpu.
16.63
Sarcasmos er hatrs-full ok óvinulig spottan sem hér er kveðit:
119. At kom gangandiSarcasmos gerir annat yfirbragð máls en merking.
þar er jǫfrar bǫrðuz
helt upp hǫfði
hér er skattr súltan.
16.64
Antismos má kallaz alt mál, þat er þermlaz alþýðligu orðtaki ok er skrýtt hirðligri málsnild sem Egill kvað:
120. Þat er óréttHann kallar slíkt sem á sjó væri kastat fénu, ef hann launar eigi vin sínum góðvilja. Þat er framfæring ok óeiginlig líking milli manns ok sævar.
ef orpit hefr
á máskeið
mǫrgu gagni
ramriðin
Rǫkkva stóði
vellvanaðr
þat er veitti mér.
16.65
Omozevsis er auðsýning eins hlutar um líking annars hlutar þess er meirr er kunnigr. Hon hefir þrjár kynkvíslir, icon, parabola, paradigma.
16.66
Icon er samjafnan tveggja persóna eða þeira tilfella sem Snorri kvað:
121. Herfanga bauð HringiHér er óeiginlig líking milli Óðins ok nǫkkurs illgjarns manns.
hjaldr einskǫpuðr galdra
Gautr hvatti þrym þreyta
þann ok Hilditanni
oflengi veldr yngva
ósætt en vel mætti
herstefnandi hafna
hans dóm vǫlundr rómu.
16.67
Parabola er samjafnan tveggja hluta í ójǫfnu kyni sem Níkolás ábóti kvað:
122. Tveir hygg ek at ber bæri
beitnárungar heitnu
stund er lífs á landi
lǫng meðal sín á stǫngu
þat kníðu ber báðir
bergr oss trúa á krossi
svá hefir aldin guð goldit
gyðingr ok heiðingi.
16.68
Hér er várum herra Jésú Kristó jamnat til vínbers þess, er sendimenn gyðinga báru af Jórsalalandi, þá er þeir váru á eyðimǫrk, en krossinum til stangar þeirar, er þeir báru berit á.
16.69
Hér er framfæring ok óeiginlig líking milli tveggja hluta í misjǫfnu kyni guðs sonar ok vínbers,
16.70
en svá sem vínberit gefr hinn hæsta drykk til viðrlífis mǫnnum, svá gefr guðs son andligt líf ǫllum réttrúǫundum mǫnnum í úthellingu síns blóðs, þess er hversdagliga snýz af víni ok vatni at hverri rétt sunginni messu.
16.71
Tveir menn, er berit báru, merkja tvennar þjóðir, er at váru píningu guðs sonar, þar eru gyðingar ok heiðnir menn, ok er þar icon milli jafnra kynja.
16.72
Paradigma samjamnar fyrst nǫkkura hluti ok síða greinir hon þá í líking sem hér er kveðit:
123. Vǫndr er Máría mynduð
meins en eplit hreina
endr at Jesse kindar
alls græðari kallaz.
16.73
Hér er greind sú samjafnan, er áðr er upp tekin milli vandar þess, er Árón bar ok laufgaðiz með ávezti, ok Máríe drótningar, er fæddi guðs son um framm mannligt eðli.
16.74
Hnotin merkir guðs son ok gerir þar fagrar greinir.
16.75
Þessar fígúrur eru mjǫk settar í skáldskap ok í spakmæli þau, er vitrir menn hafa forðum saman sett.