Íslendingabók Ara fróða : AM 113 b fol : A digital edition

Schedæ Ara prests fróða

PROLOGUS

Íslendingabók gørða ek fyrst byskupum órum, Þorláki ok Katli , ok sýndak bæði þeim ok Sæmundi presti . En með því at þeim líkaði svá at hafa eða þar viðr auka, þá skrifaða ek þessa of et sama far, fyr útan áttartǫlu ok konunga ævi, ok jókk því es mér varð síðan kunnara ok nú es gerr sagt á þessi en á þeiri. En hvatki es *missagt es í frœðum þessum, þá es skylt at hafa þat heldr, es sannara reynisk. Halfdan hvítbeinn Upplendingakonungr , sonr Óláfs trételgju Svíakonungs , vas faðir Eysteins frets , fǫður Halfdanar ens milda ok ens matarilla, fǫður Goðrøðar veiðikonungs , fǫður Halfdanar ens svarta , fǫður Haralds ens hárfagra , es fyrstr varð þess kyns einn konungr at ǫllum Norvegi . In hoc codice continentur capitula: Frá Íslandsbyggð ɪ.; frá landnámsmǫnnum ɪɪ. ok lagasetning; frá alþingissetning ɪɪɪ.; frá misseristali ɪᴠ.; frá fjórðungadeild ᴠ.; frá Grœnlands byggð ᴠɪ.; frá því, es kristni kom á Ísland ᴠɪɪ.; frá byskupum útlendum ᴠɪɪɪ.; frá Ísleifi byskupi ɪ.; frá Gizuri byskupi ⟨.⟩

I. KAPÍTULI

Incipit Libellus Islandorum.Ísland byggðisk fyrst ýr Norvegi á dǫgum Haralds ens hárfagra ,Halfdanarsonar ens svarta, fyr þann tíð— at ætlun ok tǫlu þeira Teits fóstra míns, þess manns es ek kunna spakastan, sonar Ísleifs byskups , ok Þorkels fǫðurbróður míns Gellissonar , es langt munði fram, ok Þóríðar Snorradóttur goða, es bæði vas margspǫk ok óljúgfróð,— es Ívarr Ragnarssonr loðbrókar lét drepa Eadmund enn helga Englakonung ; en þat vas sjau tegum ⟨vetra⟩ ens níunda hundraðs eptir burð Krists , at því es ritit es í sǫgu hans. Ingólfr hét maðr nórœnn, es sannliga es sagt at fœri fyrst þaðan til Íslands , þá es Haraldr enn hárfagri vas sextán vetra gamall, en í annat sinn fám vetrum síðarr; hann byggði suðr í Reykjarvík . Þar es Ingólfshǫfði kallaðr fyr austan Minþakseyri, sem hann kom fyrst á land, en þar Ingólfsfell fyr vestan Ǫlfossá, es hann lagði sína eigu á síðan. Í þann tíð vas Ísland viði vaxit á miðli fjalls ok fjǫru. Þá váru hér menn kristnir, þeir es Norðmenn kalla papa, en þeir fóru síðan á braut, af því at þeir vildu eigi vesa hér við heiðna menn, ok létu eptir bœkr írskar ok bjǫllur ok bagla; af því mátti skilja, at þeir váru menn írskir. En þá varð fǫr manna mikil mjǫk út hingat ýr Norvegi , til þess unz konungrinn Haraldr bannaði, af því at hónum þótti landauðn nema. Þá sættusk þeir á þat, at hverr maðr skyldi gjalda konungi fimm aura, sá es eigi væri frá því skiliðr ok þaðan fœri hingat. En svá es sagt, at Haraldr væri sjau tegu vetra konungr ok yrði áttrœðr. Þau hafa uppǫf verit at gjaldi því es nú es kallat landaurar, en þar galzk stundum meira en stundum minna, unz Óláfr enn digri gørði skýrt, at hverr maðr skyldi gjalda konungi halfa mǫrk, sá es fœri á miðli Norvegs ok Íslands , nema konur eða þeir menn es hann næmi frá. Svá sagði Þorkell oss Gellissonr .

II. KAPÍTULI

Hrollaugr , sonr Rǫgnvalds jarls áMœri , byggði austr á Síðu ; þaðan eru Síðumenn komnir. Ketilbjǫrn Ketilssonr , maðr nórœnn, byggði suðr at Mosfelli enu øfra ; þaðan eru Mosfellingar komnir. Auðr , dóttir Ketils flatnefs , hersis nórœns, byggði vestr í Breiðafirði; þaðan eru Breiðfirðingar komnir. Helgi enn magri , nórœnn, sonr Eyvindar austmanns , byggði norðr í Eyjafirði; þaðan eru Eyfirðingar komnir. En þá es Ísland vas víða byggt orðit, þá hafði maðr austrœnn fyrst lǫg út hingat ýr Norvegi , sá es Ulfljótr hét; svá sagði Teitr oss; ok váru þá Ulfljótslǫg kǫlluð;— hann vas faðir Gunnars , es Djúpdœlir eru komnir frá í Eyjafirði;— en þau váru flest sett at því sem þá váru Golaþingslǫg eða ráð Þorleifs ens spaka Hǫrða-Kárasonar váru til, hvar við skyldi auka eða af nema eða annan veg setja. Ulfljótr vas austr í Lóni . En svá es sagt, at Grímr geitskǫr væri fóstbróðir hans, sá es kannaði Ísland allt at ráði hans, áðr alþingi væri átt. En hónum fékk hverr maðr pening til á landi hér, en hann gaf fé þat síðan til hofa.

III. KAPÍTULI

Alþingi vas sett at ráði Ulfljóts ok allra landsmanna þar es nú es, en áðr vas þing á Kjalarnesi, þat es Þorsteinn Ingolfssonr landnámamanns, faðir Þorkels mána lǫgsǫgumanns , hafði þar ok hǫfðingjar þeir es at því hurfu. En maðr hafði sekr orðit of þræls morð eða leysings, sá es land átti í Bláskógum , hann es nefndr Þórir kroppinskeggi ; en dóttursonr hans es kallaðr Þorvaldr kroppinskeggi , sá es fór síðan í Austfjǫrðu ok brenndi þar inni Gunnar bróður sinn. Svá sagði Hallr Órœkjusonr . En sá hét Kolr , es myrðr vas. Við hann es kennd gjá sú es þar es kǫlluð síðan Kolsgjá, sem hræin fundusk. Land þat varð síðan allsherjarfé, en þat lǫgðu landsmenn til alþingis neyzlu. Af því es þar almenning at viða til alþingis í skógum ok á heiðum hagi til hrossahafnar. Þat sagði Ulfheðinn oss. Svá hafa ok spakir menn sagt, at á sex tegum vetra yrði Ísland albyggt, svá at eigi væri meirr síðan. Því nær tók Hrafn lǫgsǫgu Hœngssonr landnámamanns, næstr Ulfljóti , ok hafði tuttugu sumur; hann vas ýr Rangárhverfi . Þat vas sex tegum *vetra eptir dráp Eadmundar konungs , vetri eða tveim áðr Haraldr enn hárfagri yrði dauðr, at tǫlu spakra manna. Þórarinn Ragabróðir , sonr Óleifs hjalta , tók lǫgsǫgu næstr Hrafni ok hafði ǫnnur tuttugu; hann vas borgfirzkr.

IV. KAPÍTULI

Þat vas ok þá es enir spǫkustu menn á landi hér hǫfðu talit í tveim misserum fjóra daga ens fjórða hundraðs,— þat verða vikur tvær ens sétta tegar, en mónuðr tolf þrítøgnáttar ok dagar fjórir umbfram,— þá merkðu þeir at sólargangi, at sumarit munaði aptr til vársins; en þat kunni engi segja þeim, at degi einum vas fleira en heilum vikum gegndi í tveim misserum, ok þat olli. En maðr hét Þorsteinn surtr , hann vas breiðfirzkr, sonr Hallsteins Þórolfssonar Mostrarskeggja landnámamanns ok Óskar Þorsteinsdóttur ens rauða. Hann dreymdi þat, at hann hyggðisk vesa at lǫgbergi, þá es vas fjǫlmennt, ok vaka, en hann hugði alla menn aðra sofa. En síðan hugðisk hann sofna, en hann hugði þá alla aðra vakna. Þann draum réð Ósýfr Helgasonr , móðurfaðir Gellis Þorkelssonar , svá at allir menn myndi þǫgn varða, meðan hann mælti at lǫgbergi, en síðan es hann þagnaði, at þá myndi allir þat róma es hann hefði mælt. En þeir váru báðir spakir menn mjǫk. En síðan es menn kvómu til þings, þá leitaði hann þess ráðs at lǫgbergi, at et sjaunda hvert sumar skyldi auka viku ok freista, hvé þá hlýddi. En svá sem Ósýfr réð drauminn, þá vǫknuðu allir menn við þat vel, ok vas þá þat þegar í lǫg leitt at ráði Þorkels mána ok annarra spakra manna. At réttu tali ⟨eru⟩ í hverju ári fimm dagar ens fjórða hundraðs, ef eigi es hlaupár, en þá einum fleira; en at óru tali verða fjórir. En þá es eyksk at óru tali et sjaunda hvert *ár viku en øngu at hinu, þá verða sjau ár saman jafnlǫng at hvárutveggja. En ef hlaupár verða tvau á miðli þeira es auka skal, þá þarf auka et sétta.

V. KAPÍTULI

Þingadeild mikil varð á miðli þeira Þórðar gellis , sonar Óleifs feilans ýrBreiðafirði , ok Odds , þess es kallaðr vas Tungu-Oddr ; hann vas borgfirzkr. Þorvaldr sonr hans vas at brennu Þorkels Blund-Ketilssonar með Hœsna-Þóri í Ǫrnolfsdali. En Þórðr gellir varð hǫfðingi at sǫkinni, af því at Hersteinn Þorkelssonr Blund-Ketilssonar átti Þórunni systurdóttur hans. Hon vas Helgu dóttir ok Gunnars , systir Jófríðar , es Þorsteinn átti Egilssonr . En þeir váru sóttir á þingi því es vas í Borgarfirði í þeim stað, es síðan es kallat Þingnes. Þat váru þá lǫg, at vígsakar skyldi sœkja á því þingi, es næst vas vettvangi. En þeir bǫrðusk þar, ok mátti þingit eigi heyjask at lǫgum. Þar fell Þórolfr refr , bróðir Álfs í Dǫlum , ýr liði Þórðar gellis . En síðan fóru sakarnar til alþingis, ok bǫrðusk þeir þar þá enn. Þá fellu menn ýr liði Odds , enda varð sekr hann Hœsna-Þórir ok drepinn síðan ok fleiri þeir ⟨es⟩ at brennunni váru. Þá talði Þórðr gellir tǫlu umb at lǫgbergi, hvé illa mǫnnum gegndi at fara í ókunn þing at sœkja of víg eða harma sína, ok talði, hvat hónum varð fyrir, áðr hann mætti því máli til laga koma, ok kvað ýmissa vandræði møndu verða, ef eigi réðisk bœtr á. Þá vas landinu skipt í fjórðunga, svá at þrjú urðu þing í hverjum fjórðungi, ok skyldu þingunautar eiga hvar saksóknir saman, nema í Norðlendingafjórðungi váru fjǫgur, af því at þeir urðu eigi á annat sáttir. Þeir es fyr norðan váru Eyjafjǫrð, vildu eigi þangat sœkja þingið, ok eigi í Skagafjǫrð þeir es þar váru fyr vestan. En þó skyldi jǫfn dómnefna ok lǫgréttuskipun ýr þeira fjórðungi sem ór einum hverjum ǫðrum. En síðan váru sett fjórðungarþing. Svá sagði oss Ulfheðinn Gunnarssonr lǫgsǫgumaðr. Þorkell máni Þorsteinssonr Ingolfssonar tók lǫgsǫgu eptir Þórarin Ragabróður ok hafði fimmtán sumur; þá hafði Þorgeirr at Ljósavatni Þorkelsson*r sjautján sumur.

VI. KAPÍTULI

Land þat, es kallat es Grœnland , fannsk ok byggðisk af Íslandi . Eiríkr enn rauði hét maðr breiðfirzkr, es fór út heðan þangat ok nam þar land, es síðan es kallaðr Eiríksfjǫrðr. Hann gaf nafn landinu ok kallaði Grœnland ok kvað menn þat myndu fýsa þangat farar, at landit ætti nafn gótt. Þeir fundu þar manna vistir bæði austr ok vestr á landi ok keiplabrot ok steinsmíði þat es af því má skilja, at þar hafði þess konar þjóð farit, es Vínland hefir byggt ok Grœnlendingar kalla Skrælinga. En þat vas, es hann tók byggva landit, fjórtán vetrum eða fimmtán fyrr en kristni kvæmi hér á Ísland , at því es sá talði fyrir Þorkeli Gellissyni á Grœnlandi , es sjalfr fylgði Eiríki enum rauða út.

VII. KAPÍTULI

Óláfr rex Tryggvasonr , Óláfssonar , Haralldssonar ens hárfagra , kom kristni í Norveg ok á Ísland . Hann sendi hingat til lands prest þann, es hét Þangbrandr ok hér kenndi mǫnnum kristni ok skírði þá alla, es við trú tóku. En Hallr á Síðu Þorsteinssonr lét skírask snimhendis ok Hjalti Skeggjasonr ýr Þjórsárdali ok Gizurr enn hvíti Teitsson*r , Ketilbjarnarsonar frá Mosfelli , ok margir hǫfðingjar aðrir; en þeir váru þó fleiri, es í gegn mæltu ok neittu. En þá es hann hafði hér verit einn vetr eða tvá, þá fór hann á braut ok hafði vegit hér tvá menn eða þrjá, þá es hann hǫfðu nítt. En hann sagði konunginum Óláfi , es hann kom austr, allt þat es hér hafði yfir hann gingit, ok lét ørvænt, at hér mundi kristni enn takask. En hann varð við þat reiðr mjǫk ok ætlaði at láta meiða eða drepa ossa landa fyrir, þá es þar váru austr. En þat sumar et sama kvómu útan heðan þeir Gizurr ok Hjalti ok þágu þá undan við konunginn ok hétu hónum umbsýslu sinni til á nýjaleik, at hér yrði enn við kristninni tekit, ok létu sér eigi annars ván en þar mundi hlýða. En et næsta sumar eptir fóru þeir austan ok prestr sá es Þormóðr hét, ok kvómu þá í Vestmannaeyjar , es tíu vikur váru af sumri, ok hafði allt farizk vel at. Svá kvað Teitr þat segja, es sjalfr vas þar. Þá vas þat mælt et næsta sumar áðr í lǫgum, at menn skyldi svá koma til alþingis, es tíu vikur væri af sumri, en þangat til kvómu viku fyrr. En þeir fóru þegar inn til meginlands ok síðan til alþingis ok gátu at Hjalta , at hann vas eptir í Laugardali með tolfta mann, af því at hann hafði áðr sekr orðit fjǫrbaugsmaðr et næsta sumar á alþingi of goðgá. En þat vas til þess haft, at hann kvað at lǫgbergi kviðling þenna:

1
1Vil ek eigi goð geyja:
2grey *þykki mér Freyja .

En þeir Gizurr fóru, unz þeir kvómu í stað þann í hjá Ǫlfossvatni, es kallaðr es Vellankatla, ok gørðu orð þaðan til þings, at á mót þeim skyldi koma allir fulltingsmenn þeira, af því at þeir hǫfðu spurt, at andskotar þeira vildi verja þeim vígi *þingvǫllinn. En fyrr en þeir fœri þaðan, þá kom þar ríðandi Hjalti ok þeir es eptir váru með hónum. En síðan riðu þeir á þingit, ok kvómu áðr á mót þeim frændr þeira ok vinir sem þeir hǫfðu æst. En enir heiðnu menn hurfu saman með alvæpni, ok hafði svá nær, at þeir myndi berjask, at ⟨eigi⟩ of sá á miðli. En annan dag eptir gingu þeir Gizurr ok Hjalti til lǫgbergs ok báru þar upp erindi sín. En svá es sagt, at þat bæri frá, hvé vel þeir mæltu. En þat gørðisk af því, at þar nefndi annarr maðr at ǫðrum vátta, ok sǫgðusk hvárir ýr lǫgum við aðra, enir kristnu menn ok enir heiðnu, ok gingu síðan frá lǫgbergi. Þá báðu enir kristnu menn Hall á Síðu , at hann skyldi lǫg þeira upp segja, þau es kristninni skyldi fylgja. En hann leystisk því undan við þá, at hann keypti at Þorgeiri lǫgsǫgumanni , at hann skyldi upp segja, en hann vas enn þá heiðinn. En síðan es menn kvómu í búðir, þá lagðisk hann niðr Þorgeirr ok breiddi feld sinn á sik ok hvílði þann dag allan ok nóttina eptir ok kvað ekki orð. En of morguninn eftir settisk hann upp ok gørði orð, at menn skyldi ganga til lǫgbergis. En þá hóf hann tǫlu sína upp, es menn kvómu þar, ok sagði, at hónum þótti þá komit hag manna í ónýtt efni, ef menn skyldi eigi hafa allir lǫg ein á landi hér, ok talði fyrir mǫnnum á marga vega, at þat skyldi eigi láta verða, ok sagði, at þat mundi at því ósætti verða, es vísa ván vas, at þær barsmíðir gørðisk á miðli manna, es landit eyddisk af. Hann sagði frá því, at konungar ýr Norvegi ok ýr Danmǫrku hǫfðu haft ófrið ok orrostur á miðli sín langa tíð til þess unz landsmenn gørðu frið á miðli þeira, þótt þeir vildi eigi. En þat ráð gørðisk svá, at af stundu sendusk þeir gersemar á miðli, enda helt friðr sá, meðan þeir lifðu.„ En nú þykkir mér þat ráð,“ kvað hann,„ at vér látim ok eigi þá ráða, es mest vilja í gegn gangask, ok miðlum svá mál á miðli þeira, at hvárirtveggju hafi nakkvat síns máls, ok hfum allir ein lǫg ok einn sið. Þat mon verða satt, es vér slítum í sundr lǫgin, at vér munum slíta ok friðinn.“ En hann lauk svá máli sínu, at hvárirtveggju játtu því, at allir skyldi ein lǫg hafa, þau sem hann réði upp at segja. Þá vas þat mælt í lǫgum, at allir menn skyldi kristnir vesa ok skírn taka, þeir es áðr váru óskírðir á landi hér; en of barnaútburð skyldu standa en fornu lǫg ok of hrossakjǫtsát. Skyldu menn blóta á laun, ef vildu, en varða fjǫrbaugsgarð, ef váttum of kvæmi við. En síðarr fám vetrum vas sú heiðni af numin sem ǫnnur. Þenna atburð sagði Teitr oss at því, es kristni kom á Ísland . En Óláfr Tryggvason*r fell et sama sumar at sǫgu Sæmundar prests . Þá barðisk hann við Svein Haraldsson Danakonung ok Óláf en sœnska,Eiríksson at Uppsǫlum Svíakonungs , ok Eirík , es síðan vas jarl at Norvegi , Hákonarson . Þat vas þremr tegum vetra ens annars hundraðs eptir dráp Eadmundar , en þúsundi eptir burð Krists at alþýðu tali.

VIII. KAPÍTULI

Þessi eru nǫfn byskupa þeira, es verit hafa á Íslandi útlendir at sǫgu Teits : Friðrekr kom í heiðni hér, en þessir váru síðan: Bjarnharðr enn bókvísi fimm ár, Kolr fá ár. Hróðolfr nítján ár, Jóhan enn írski fá ár, Bjarnharðr nítján ár, Heinrekr tvau ár. Enn kvómu hér aðrir fimm, þeir es byskupar kváðusk vesa: Ǫrnolfr ok Goðiskolkr ok þrír ermskir: Petrus ok Abrahám ok Stephánus . Grímr at Mosfelli Svertingssonr tók lǫgsǫgu eptir Þorgeir ok hafði tvau sumur, en þá fekk hann lof til þess, at Skapti Þóroddssonr hefði, systurson hans, af því at hann vas hásmæltr sjalfr. Skapti hafði lǫgsǫgu sjau sumur ok tuttugu. Hann setti fimmtardómslǫg ok þat, at engi vegandi skyldi lýsa víg á hendr ǫðrum manni en sér, en áðr váru hér slík lǫg of þat sem í Norvegi . Á hans dǫgum urðu margir hǫfðingjar ok ríkismenn sekir eða landflótta of víg eða barsmíðir af ríkis sǫkum hans ok landstjórn. En hann andaðisk á enu sama ári ok Óláfr enn digri fell Haraldssonr , Goðrøðarsonar , Bjarnarsonar , Haraldssonar ens hárfagra , þremr tegum vetr*a síðarr en Óláfr felli Tryggvasonr . Þá tók Steinn Þorgestssonr lǫgsǫgu ok hafði þrjú sumur; þá hafði Þorkell Tjǫrvasonr tuttugu sumur; þá hafði Gellir Bǫlverkssonr níu sumur.

IX. KAPÍTULI

Ísleifr Gizurarsonr ens hvíta vas vígðr til byskups á dǫgum Haralds Norvegskonungs Sigurðarsonar , Halfdanarsonar , Sigurðarsonar hrísa , Haraldssonar ens hárfagra . En es þat sá hǫfðingjar ok góðir menn, at Ísleifr vas miklu nýtri en aðrir kennimenn, þeir es á þvísa landi næði, þá seldu hónum margir sonu sína til læringar ok létu vígja til presta. Þeir urðu síðan vígðir tveir til byskupa, Kollr , es vas í Vík austr, ok Jóan at Hólum . Ísleifr átti þrjá sonu; þeir urðu allir hǫfðingjar nýtir, Gizurr byskup ok Teitr prestr , faðir Halls , ok Þorvaldr . Teit fœddi Hallr í Haukadali , sá maðr es þat vas almælt, at mildastr væri ok ágæztr at góðu á landi hér ólærðra manna. Ek kom ok til Halls sjau vetra gamall, vetri eptir þat, es Gellir Þorkelssonr , fǫðurfaðir minn ok fóstri, andaðisk, ok vask þar fjórtán vetr. Gunnarr enn spaki hafði tekit lǫgsǫgu, þá es Gellir lét af, ok hafði þrjú sumur. Þá hafði Kolbeinn Flosasonr sex; þat sumar, es hann tók lǫgsǫgu, fell Haraldr rex á Englandi . Þá hafði Gellir í annat sinn þrjú sumur; þá hafði Gunnarr í annat sinn eitt sumar; þá hafði Sighvatr Surtssonr , systurson*r Kolbeins , átta. Á þeim dǫgum kom Sæmundr Sigfússonr sunnan af Frakklandi hingat til lands ok lét síðan vígjask til prests. Ísleifr vas vígðr til byskups, þá es hann vas fimmtøgr; þá vas Leó septimus páfi. En hann vas enn næsta vetr í Norvegi ok fór síðan út hingat. En hann andaðisk í Skálaholti , þá es hann hafði alls verit byskup fjóra vetr ok tuttugu. Svá sagði Teitr oss. Þat vas á drottins degi sex nóttum eptir hátíð þeira Pétars ok Páls , átta tegum vetra eptir Óláfs fall Tryggvasonar . Þar vas ek þá með Teiti fóstra mínum, tólf vetra gamall. En Hallr sagði oss svá, es bæði vas minnigr ok ólyginn ok mundi sjalfr þat es hann vas skírðr, at Þangbrandr skírði hann þrevetran, en þat vas vetri fyrr en kristni væri hér í lǫg tekin. En hann gørþi bú þrítøgr ok bjó fjóra vetr ens sjaunda tegar í Haukadali ok hafði fjóra vetr ens tíunda tegar, þá es hann andaðisk, en þat vas of hátíð Martens byskups á enum tíunda vetri eptir andlát ⟨Ísleifs⟩ byskups.

X. KAPÍTULI

Gizurr byskup , sonr Ísleifs , vas vígðr til byskups at bœn landsmanna á dǫgum Óláfs konungs Haraldssonar , tveim vetrum eptir þat es Ísleifr andaðisk. Þann vas hann annan hér á landi, en annan á Gautlandi . En þá vas nafn hans rétt, at hann hét Gisrøðr ; svá sagði hann oss. Markús Skeggjasonr hafði lǫgsǫgu næstr Sighvati ok tók þat sumar, es Gizurr byskup hafði einn vetr verit hér á landi, en fór með fjǫgur sumur ok tuttugu. At hans sǫgu es skrifuð ævi allra lǫgsǫgumanna á bók þessi, þeira es váru fyrir várt minni, en hónum sagði Þórarinn bróðir hans ok Skeggi faðir þeira ok fleiri spakir menn til þeira ævi, es fyrir hans minni váru, at því es Bjarni enn spaki hafði sagt, fǫðurfaðir þeira, es mundi Þórarin lǫgsǫgumann ok sex aðra síðan. Gizurr byskup vas ástsælli af ǫllum landsmǫnnum en hverr maðr annarra, þeira es vér vitim hér á landi hafa verit . Af ástsælð hans ok af tǫlum þeira Sæmundar með umbráði Markúss lǫgsǫgumanns vas þat í lǫg leitt, at allir menn tǫlðu ok virðu allt fé sitt ok sóru, at rétt virt væri, hvárt sem vas í lǫndum eða í lausaaurum, ok gørðu tíund af síðan. Þat eru miklar jartegnir, hvat hlýðnir landsmenn váru þeim manni, es hann kom því fram, at fé allt vas virt með svardǫgum, þat es á Íslandi vas, ok landit sjalft ok tíundir af gørvar ok lǫg á lǫgð, at svá skal vesa, meðan Ísland es byggt. Gizurr byskup lét ok lǫg leggja á þat, at stóll byskups þess, es á Íslandi væri, skyldi í Skálaholti vesa, en áðr vas hvergi, ok lagði hann þar til stólsins Skálaholtsland ok margra kynja auðœfi ǫnnur bæði í lǫndum ok í lausum aurum. En þá es hónum þótti sá staðr hafa vel at auðœfum þróazk, þá gaf hann meir en fjórðung byskupdóms síns til þess, at heldr væri tveir byskupsstólar á landi hér en einn, svá sem Norðlendingar æstu hann til. En hann hafði áðr látit telja búendr á landi hér, ok váru þá í Austfirðingafjórðungi sjau hundruð heil, en í Rangæingafjórðungi tíu, en í Breið⟨firð⟩ingafjórðungi níu, en í Eyfirðingafjórðungi tolf, en ótalðir váru þeir, es eigi áttu þingfararkaupi at gegna of allt Ísland . Ulfheðinn Gunnarssonr ens spaka tók lǫgsǫgu eptir Markús ok hafði níu sumur, þá hafði Bergþórr Hrafnssonr sex, en þá hafði Goðmundr Þorgeirssonr tolf sumur. Et fyrsta sumar, es Bergþórr sagði lǫg upp, vas nýmæli þat gǫrt, at lǫg ór skyldi skrifa á bók at Hafliða Mássonar of vetrinn eptir at sǫgu ok umbráði þeira Bergþórs ok annarra spakra manna, þeira es til þess váru teknir. Skyldu þeir gørva nýmæli þau ǫll í lǫgum, es þeim litisk þau betri en en fornu lǫg. Skyldi þau segja upp et næsta sumar eptir í lǫgréttu ok þau ǫll halda, es enn meiri hlutr manna mælti þá eigi gegn. En þat varð at framfara, at þá vas skrifaðr Vígslóði ok margt annat í lǫgum ok sagt upp í lǫgréttu af kennimǫnnum of sumarit eptir. En þat líkaði ǫllum vel, ok mælti því manngi í gegn. Þat vas ok et fyrsta sumar, es Bergþórr sagði lǫg upp, þá vas Gizurr byskup óþingfœrr af sótt. Þá sendi hann orð til alþingis vinum sínum ok hǫfðingjum, at biðja skyldi Þorlák Rúnolfsson Þorleikssonar , bróður Halls í Haukadali , at hann skyldi láta vígjask til byskups. En þat gørðu allir svá sem orð hans kvómu til, ok fekksk þat af því at Gizurr hafði sjalfr fyrr mjǫk beðit, ok fór hann útan þat sumar en kom út et næsta eptir ok vas þá vígðr til byskups. Gizurr vas vígðr til byskups, þá es hann vas fertøgr. Þá vas Gregóríus septimus páfi. En síðan vas hann enn næsta vetr í Danmǫrku ok kom of sumarit eptir hingat til lands. En þá es hann hafði verit fjóra vetr ok tuttugu byskup, svá sem faðir hans, þá vas Jóan Ǫgmundarsonr vígðr til byskups fyrstr til stóls at Hólum ; þá vas hann vetri miðr en *halfsextøgr. En tolf vetrum síðarr, þá es Gizurr hafði alls verit byskup sex vetr ens fjórða tegar , þá vas Þorlákr vígðr til byskups; hann lét Gizurr vígja til stóls í Skálaholti at sér lifanda. Þá vas Þorlákr tveim vetrum meir en þrítøgr, en Gizurr byskup andaðisk þremr tegum *nátta síðarr í Skálahollti á enum þriðja degi í viku ⟨V⟩ Kalend. Junii. Á því ári enu sama obiit Paschalis secundus páfi fyrr en Gizurr byskup ok Baldvini Jórsalakonungr ok Arnaldus patriarcha í Híerúsalem ok Philippus Svíakonungr , en síðarr et sama sumar AlexíusGrikkjakonungr ; þá hafði hann átta vetr ens fjórða tegar setit at stóli í Miklagarði . En tveim vetrum síðarr varð aldamót. Þá hǫfðu þeir Eysteinn ok Sigurðr verit sjautján vetr konungar í Norvegi eptir Magnús fǫður sinn Óláfsson Haraldssonar . Þat vas tuttugu vetrum ens annars hundraðs eptir fall Óláfs Tryggvasonar , en fimm tegum ens þriðja hundraðs eptir dráp Eadmundar Englakonungs , en sextán vetrum ens sétta hundraðs eptir andlát Gregóríus páfa , þess es kristni kom á England , at því es talit es. En hann andaðisk á ǫðru ári konungdóms Fóku keisara , fjórum vetrum ens sjaunda hundraðs eptir burð Krists at almannatali. Þat verðr allt saman tuttugu ár ens tolfta hundraðs . Hér lýksk sjá bók.

ÆTTARTALA

Þetta es kyn byskupa Íslendinga ok ættartala: Ketilbjǫrn landnámsmaðr , sá es byggði suðr at Mosfelli enu øfra , vas faðir Teits , fǫður Gizurar ens hvíta , fǫður Ísleifs , es fyrstr vas byskup í Skálaholti , fǫður Gizurar byskups . Hrollaugr landnámsmaðr , sá es byggði austr á Síðu á Breiðabólstað , vas faðir Ǫzurar , fǫður Þórdísar , móður Halls á Síðu , fǫður Egils , fǫður Þorgerðar , móður Jóans , es fyrstr vas byskup at Hólum . Auðr landnámskona , es byggði vestr í Breiðafirði í Hvammi , vas móðir Þorsteins ens rauða , fǫður Óleifs feilans , fǫður Þórðar gellis , fǫður Þórhildar rjúpu , móður Þórðar hesthǫfða , fǫður Karlsefnis , fǫður Snorra , fǫður Hallfríðar , móður Þorláks , es nú es byskup í Skálaholti , næstr Gizuri . Helgi enn magri landnámamaðr , sá es byggði norðr í Eyjafirði í Kristnesi, vas faðir Helgu , móður Einars , fǫður Eyjolfs Valgerðarsonar , fǫður Goðmundar , fǫður Eyjolfs , fǫður Þorsteins , fǫður Ketils , es nú es byskup at Hólum , næstr Jóani . Þessi eru nǫfn langfeðga Ynglinga ok Breiðfirðinga: ɪ. Yngvi Tyrkjakonungr . ɪɪ. Njǫrðr Svíakonungr . ɪɪɪ. Freyr . ɪɪɪɪ. Fjǫlnir , sá es dó at Friðfróða . ᴠ. Svegðir . ᴠɪ. Vanlandi . ᴠɪɪ. Vísburr . ᴠɪɪɪ. Dómaldr . ɪ. Dómarr . . Dyggvi . ɪ. Dagr . ɪɪ. Alrekr . ɪɪɪ. Agni . ɪɪɪɪ. Yngvi . ᴠ. Jǫrundr . ᴠɪ. Aun enn gamli . ᴠɪɪ. Egill vendilkráka . ᴠɪɪɪ. Óttarr . ɪ. Aðísl at Uppsǫlum . . Eysteinn . ɪ. Yngvarr . ɪɪ. Braut-Ǫnundr . ɪɪɪ. Ingjaldr enn illráði . ɪɪɪɪ. Óláfr trételgja . ᴠ. Halfdan hvítbeinn Upplendingakonungr . ᴠɪ. Goðrøðr . ᴠɪɪ. Óláfr . ᴠɪɪɪ. Helgi . ɪ. Ingjaldr , dóttursonr Sigurðar Ragnarssonar loðbrókar . . Óláfr enn hvíti . ɪ. Þorsteinn enn rauði . ɪɪ. Óleifr feilan , es fyrstr byggði þeira á Íslandi . ɪɪɪ. Þórðr gellir . ɪɪɪɪ Eyjolfr , es skírðr vas í elli sinni, þá es kristni kom á Ísland . ᴠ. Þorkell . ᴠɪ. Gellir , faðir þeira Þorkels , fǫður Brands , ok Þorgils , fǫður míns, en ek heiti*k Ari .